Views: 0 Author: Nyatakakadzraɖoƒea ƒe Nuŋlɔla Ta Ɣeyiɣi: 2025-01-03 Dzɔtsoƒe: Teƒe
Esi xexeame ƒe amewo ƒe xexlẽme le tsitsim la, lãmesẽnyawo gbɔ kpɔkpɔ na ame tsitsiwo va zu nyati vevi aɖe si le dzidzim ɖe edzi. Lãmesẽnya siwo ŋu ame tsitsiwo ƒe lãmesẽkuxiwo bɔ ɖo wu dometɔ ɖekae nye ʋusɔgbɔdɔ, alo ʋusɔgbɔdɔ, si gblẽa nu le ame miliɔn geɖe ŋu le xexeame katã. Woyɔa ʋusɔgbɔdɔ zi geɖe be 'silent killer' elabena zi geɖe la, eɖea dzesi aɖeke enumake gake ate ŋu ahe kuxi sesẽwo abe dzidɔ, ʋusɔgbɔdɔ, kple ayiku ƒe gbegblẽ vɛ. Be woaɖe afɔku siawo dzi akpɔtɔ la, ʋu ƒe sisi dzi kpɔkpɔ edziedzi le vevie na ame tsitsiwo, eye asibidɛwo ƒe ʋu ƒe sisi dzi kpɔnu do abe egbɔkpɔnu si ŋu kakaɖedzi le ene.
Nyati sia ku nu me tso viɖe geɖe siwo le asibidɛwo ƒe ʋu ƒe sisi dzi kpɔkpɔ ŋu na ame tsitsiwo, si te gbe ɖe alesi wòle bɔbɔe, eƒe nyateƒetoto, eŋudɔwɔwɔ le bɔbɔe, kple eƒe nyonyome dzi na ame tsitsi siwo hiã ŋkuléle ɖe wo ŋu ɣesiaɣi. Míadzro alesi mɔ̃ siawo kpena ɖe ame tsitsiwo ŋu be woakpɔ woƒe lãmesẽ dzi nyuie wu eye woawɔ wo le wo ɖokui si hã me.
Viɖe ɖedzesi siwo le asibide ƒe ʋu ƒe sisi dzi kpɔkpɔ ŋu na ame tsitsiwo dometɔ ɖekae nye alesi wo zazã le bɔbɔe. Zi geɖe la, ame tsitsiwo doa go kuxiwo ne wole alɔnulénu siwo wotsɔna léa ŋku ɖe nu ŋu ƒe mɔ̃ xoxowo zãm, abe alesi wòsesẽna be woaɖo abɔtaɖonua ɖe teƒe nyuitɔ alo abia kpekpeɖeŋu tso dɔnɔdzikpɔla gbɔ ene. Gake wowɔ asibidɛdzikpɔmɔ̃wo ya le susu me. Asibide ƒe mɔ̃ akpa gãtɔ ƒe dɔwɔwɔ nyea asikaka ame ŋu zi ɖeka, afisi wòle be ezãla nazi abɔta aɖe dzi ko hafi adze dɔa gɔme.
Geɖewo Asibide ƒe ʋu ƒe sisi ƒe mɔ̃wo va kple ga ƒe asixɔxɔ le wo ɖokui si kple ga ƒe asixɔxɔ dzi ɖeɖe kpɔtɔ, si ɖea alesi wòhiã be woawɔ dɔ kple asi la ɖa. Nɔnɔme sia kpɔa egbɔ be ame tsitsiwo ate ŋu azã mɔ̃a le wo ɖokui si evɔ womabia kpekpeɖeŋu o, si le vevie ŋutɔ na woƒe ɖokuidziɖuɖu le woƒe lãmesẽ dzi kpɔkpɔ me. Alesi asibidɛdzikpɔmɔ̃wo ƒe nɔnɔme le kabakaba, si wowɔna le wo ɖokui si la na wònye tiatia nyui aɖe na ame tsitsi siwo ƒe aɖaŋu alo ʋuʋu le wo ŋu si seɖoƒe li na.
Ðewohĩ asesẽ na ame tsitsiwo, vevietɔ amesiwo ƒe ŋusẽ alo ʋuʋu le wo si seɖoƒe li na, be woakpɔ atikewɔnu gãwo gbɔ. Abɔ si wozãna tsã ƒe ʋu ƒe sisi ate ŋu anye agba eye wòalolo, si abia be woadze agbagba geɖe wu be woatsɔ aƒo xlã abɔta. To vovo na ema la, asibidɛdzikpɔmɔ̃wo ƒe kpekpeme le sue, woƒe kpekpeme le bɔbɔe, eye woate ŋu atsɔ wo ɖe asi, si wɔe be wo dodo kple wo dzadzraɖo le bɔbɔe. Alesi wòle bɔbɔe sia ɖea vi na ame tsitsi siwo ate ŋu anɔ mɔ zɔm, teƒe sue aɖe koe le woƒe aƒewo me, alo ɖeko wodi be yewoadzra ŋkuléleɖenuŋumɔ̃a ɖo aɖaŋutɔe.
Aɖaŋu si wowɔ ɖekae hã fia be asibidɛdzikpɔmɔ̃wo le bɔbɔe be woatsɔ wo aɖo asibidɛ dzi, na ame ɖekaɖeka siwo ƒe asi me mekɔ tututu o alo woate ŋu atrɔ asi le wo ŋu gɔ̃ hã. Esia wɔnɛ be wonyea tiatia si wodina wu na ame tsitsi siwo ŋu ƒunukpeƒetetedɔ alo nya bubu siwo ku ɖe ƒunukpeƒetetedɔ ŋu le siwo ate ŋu akpɔ ŋusẽ ɖe woƒe ŋutete be woaɖo abɔta gãwo ɖe teƒe nyuitɔ dzi.
Togbɔ be woɖea ɖeklemi asibidɛwo ƒe ʋu ƒe sisi dzi kpɔlawo ɣeaɖewoɣi le esi womedea pɛpɛpɛ boo o wu alɔnulénu siwo wozãna tsã ta la, egbegbe mɔ̃ɖaŋununya ƒe ŋgɔyiyiwo na kakaɖedzi le wo ŋu ŋutɔ. Wotsɔ sensor deŋgɔwo kple algorithm siwo doa woƒe nyateƒetoto ɖe ŋgɔ eye woɖea vodada siwo asibidɛ ƒe nɔnɔme alo ŋutilã ƒe ʋuʋu hena vɛ dzi kpɔtɔna la ɖo egbegbe asibidɛdzikpɔmɔ̃wo ŋu.
Be woakpɔ egbɔ be nu nyuitɔ kekeake ado tso eme la, ele vevie ŋutɔ be ezãlawo nalé asibidɛ ƒe nɔƒe nyuitɔ me ɖe asi le dzidzenuwo me. Asibide ƒe ŋkuléleɖenuŋu akpa gãtɔ va kple mɔfiame siwo wotu ɖe eme, abe nukpɔkpɔ alo nusese ƒe dzesi siwo kpena ɖe ezãlawo ŋu woɖoa woƒe asibidɛ ɖe dzi le dzime, si nye nu vevi aɖe na nuxexlẽ siwo sɔ pɛpɛpɛ. Ne wowɔ ɖe mɔfiame siawo dzi la, ame tsitsiwo ate ŋu aka ɖe edzi be kakaɖedzi le woƒe ʋu ƒe sisi ƒe nuxexlẽwo ŋu.
Zi geɖe la, wobua asibidɛwo ƒe ʋu ƒe sisi ƒe mɔ̃wo be wosɔ ŋutɔ na ame ɖekaɖeka siwo ƒe asibidɛwo sɔ nyuie. Le ame tsitsi siwo ate ŋu awɔ avu kple abɔtawu gãwo alo akpɔ vevesese kple abɔtadzikpɔmɔ̃ siwo léa ŋku ɖe nu ŋu la, asibidɛdzikpɔmɔ̃wo naa mɔnu nyui aɖe si naa nuxexlẽ siwo ŋu kakaɖedzi le si mehiã be woana kpekpeɖeŋu o.
Woyɔa ʋu ƒe sisi zi geɖe be 'silent killer' elabena ƒã hafi wòɖea dzesi siwo dzena fiana. Gake ŋkuléle ɖe nu ŋu edziedzi ɖea mɔ be woate ŋu ade dzesi nya ɖesiaɖe si ate ŋu ado mo ɖa kaba. Le ame tsitsi siwo le afɔku gã me be woaxɔ dzidɔ, ʋusɔgbɔdɔ, kple ayikudɔléle le ʋusɔgbɔdɔ ta gome la, asibide ƒe ʋu ƒe sisi ƒe mɔ̃ si ŋu kakaɖedzi le ƒe amesinɔnɔ ate ŋu axɔ ame ƒe agbe. ŋkuléle ɖe nu ŋu enuenu ɖea mɔ be woade dzesi nɔnɔme siwo mesɔ o alo ʋu ƒe sisi ƒe dzidziɖedzi kpata, si wɔnɛ be woate ŋu ade nu eme le ɣeyiɣi nyuitɔ dzi.
Ame tsitsiwo ate ŋu alé ŋku ɖe woƒe ʋu ƒe sisi ŋu bɔbɔe le woawo ŋutɔ ƒe aƒewo me, si ate ŋu akpe ɖe wo ŋu be woakpɔ ŋusẽ ɖe woƒe dzitodzitowo ƒe lãmesẽ dzi nyuie wu. Ʋu ƒe sisi le ɣeyiɣi aɖe megbe naa mɔnukpɔkpɔ ame ɖekaɖekawo be woagblɔ emetsonuwo na woƒe lãmesẽdɔwɔla, amesi ate ŋu atrɔ asi le atikewo ŋu alo aɖo aɖaŋu le agbenɔnɔ ƒe tɔtrɔwo ŋu ɖe wo nu.
Ame tsitsi geɖe sea le wo ɖokui me be yewole yewo ɖokui si ne yewoate ŋu akpɔ yewoƒe lãmesẽ dzi le aƒeme evɔ womaɖo ŋu ɖe ame bubuwo ŋu o. Asibide ƒe ʋu ƒe sisi léa ŋku ɖe ame tsitsiwo ŋu be woakpɔ woawo ŋutɔ ƒe lãmesẽ dzi to mɔɖeɖe na wo be woalé ŋku ɖe woƒe ʋu ƒe sisi ŋu edziedzi ahawɔe pɛpɛpɛ me. Le ame tsitsi siwo ŋu dɔléle siwo nɔa anyi didi abe ʋusɔgbɔdɔ ene le gome la, ɖokuiŋububu ate ŋu akpe ɖe wo ŋu woanɔ woƒe lãmesẽ dzi, aɖe dzimaɖitsitsi ɖe atikewɔwɔ ŋu dzi akpɔtɔ, eye woaɖe alesi wòhiã be woayi lãmesẽdɔwɔƒewo enuenu dzi akpɔtɔ.
Asibidɛwo ƒe ʋu ƒe sisi ƒe mɔ̃ ƒe amesinɔnɔ naa kakaɖedzi ame tsitsiwo be woawɔ nyametsotso siwo ŋu wonya nu tsoe le woƒe lãmesẽ ŋu, eɖanye woƒe nuɖuɖu ƒe asitɔtrɔ, kamedede dzi ɖeɖe kpɔtɔ, alo atike siwo woŋlɔ na wo abe alesi wogblɔe ene o. Seselelãme sia nana ame ƒe agbenɔnɔ nyona ɖe edzi eye lãmesẽ me tsonu nyuiwo dona tso eme.
Le ame tsitsi siwo le ƒomea me tɔwo alo dɔnɔdzikpɔlawo gbɔ gome la, asibidɛwo ƒe ʋu ƒe sisi dzikpɔnuwo ate ŋu aɖe agba si le dɔnɔdzikpɔlawo dzi dzi akpɔtɔ to mɔɖeɖe na ame tsitsiwo be woalé ŋku ɖe woawo ŋutɔ ƒe ʋu ƒe sisi ŋu me. Le esi teƒe be ame tsitsiwo naɖo ŋu ɖe dɔnɔdzikpɔla ŋu be woaxlẽ nu le aƒeme la, woate ŋu akpɔ woƒe ŋkuléle ɖe wo ŋu ƒe ɖoɖoa dzi le wo ɖokui si. Esia kpena ɖe dɔnɔdzikpɔlawo ŋu to ablɔɖe nana wo tso agbanɔamedzi si le ʋu ƒe sisi dzidzedze me ɣesiaɣi me, eye wònana susu ƒe akɔdzeanyi hã nana wonya be yewoƒe lɔlɔ̃tɔ la le gome kpɔm vevie le woawo ŋutɔ ƒe lãmesẽnyawo gbɔ kpɔkpɔ me.
Gakpe ɖe eŋu la, asibidɛdzikpɔmɔ̃wo nyea aɖaŋudzelawo eye woate ŋu azã wo evɔ womahe vevesese alo ŋukpe vɛ o, si nye nusi ŋu ame tsitsi siwo ate ŋu ase le wo ɖokui me be yewole bɔbɔe alo yewoɖoa ŋu ɖe ame bubuwo ŋu zi geɖe. Ðokuisinɔamesi si tsoa asibide ƒe ʋu ƒe sisi ƒe mɔ̃ zazã gbɔ la kpena ɖe ame tsitsiwo ŋu be woƒe bubu kple woƒe adzamenyawo me nalé wo me ɖe asi.
Wotrɔ asi le asibidɛ ƒe ʋu ƒe sisi ƒe mɔ̃ geɖe ŋu be woanɔ bɔbɔe eye wole sue, si wɔe be wo tsɔtsɔ le bɔbɔe le afisiafi si ame tsitsiwo yi. Eɖanye mɔkeke yiyi, ɖɔkta ƒe ɖoɖo, alo tsaɖiɖi yi ɖatsa le afima ko o, ame tsitsiwo ate ŋu atsɔ woƒe ʋu ƒe sisi ƒe mɔ̃ ɖe asi be woakpɔ egbɔ be yewoate ŋu ayi woƒe lãmesẽ yome. Asibidɛwo ƒe ŋkuléle ɖe wo ŋu ƒe ʋuʋu na wònɔa bɔbɔe be woalé ʋu ƒe sisi kpɔ edziedzi, le teƒe siwo womenya o gɔ̃ hã.
Mɔ̃ si wotsɔna ɖe asi ƒe amesinɔnɔ hã kpɔa egbɔ be ame tsitsiwo ate ŋu ayi woƒe ɖoɖowɔɖi dzi ne wole mɔ zɔm ɣeyiɣi didi aɖe gɔ̃ hã. Tɔtrɔ siwo vaa nuɖuɖu, kamedede, kple nuteɖeamedzi ƒe agbɔsɔsɔ si kpena ɖe mɔzɔzɔ ŋu zi geɖe me ate ŋu akpɔ ŋusẽ ɖe ʋu ƒe sisi dzi, eye ne wote ŋu léa ŋku ɖe eŋu edziedzi la, enaa ame ƒe susu dzea akɔ anyi eye wòkpɔa egbɔ be ame tsitsiwo nɔa woƒe lãmesẽ me.
Le ame tsitsi siwo le mɔ dzi ɣesiaɣi gome la, dzidzenu si wotsɔna dzidzea nu kabakaba eye wòle bɔbɔe si asibidɛwo ƒe ʋu ƒe sisi ƒe mɔ̃wo nana la xɔ asi ŋutɔ. Abɔtakpɔmɔ̃ siwo wozãna tsã ate ŋu axɔ ɣeyiɣi didi wu hafi woazãe, eye le amesiwo si ɣeyiɣi alo ŋusẽ mele o gome la, asibidɛdzikpɔmɔ̃wo naa egbɔkpɔnu kabakaba, si wɔa dɔ nyuie. Dɔ si wowɔna le mɔ ɖeka nu kple ga ƒe asixɔxɔ si le eɖokui si kple ga ƒe asixɔxɔ dzi ɖeɖe kpɔtɔ fia be mehiã be ame tsitsiwo nazã ɣeyiɣi atsɔ atrɔ asi le emetsonuwo ŋu alo anɔ emetsonuwo lalam o.
Le asibidɛdzikpɔmɔ̃wo gome la, woate ŋu axlẽ nu le sɛkɛnd ʋɛ aɖewo ko me, si ana ame tsitsiwo nate ŋu anɔ te ɖe woƒe lãmesẽ nu esime womegblẽa woƒe gbesiagbedɔwo me o.
Asibide ƒe ʋu ƒe sisi dzi kpɔkpɔ nye dɔwɔnu vevi aɖe na ame tsitsi siwo le didim be yewoakpɔ yewoƒe ʋu ƒe sisi dzi nyuie. Esi mɔ̃ siawo zazã le bɔbɔe, woate ŋu atsɔ wo ayi teƒeteƒewo, ade pɛpɛpɛ, eye woate ŋu aƒle wo ta la, wonaa ŋusẽ ame tsitsiwo be woakpɔ woƒe lãmesẽ dzi, alé ŋku ɖe woƒe ʋu ƒe sisi ŋu edziedzi, eye wowɔa nyametsotso siwo ŋu wonya nu tsoe be woƒe nyonyo nanyo ɖe edzi. Ne ame tsitsiwo zãa asibidɛwo ƒe ʋu ƒe sisi ƒe mɔ̃wo la, woate ŋu anɔ te ɖe woƒe ʋusɔgbɔdɔ nu, si aɖe dzidɔ, ʋusɔgbɔdɔ, kple kuxi bubuwo ƒe afɔkua dzi akpɔtɔ. Esi mɔ̃ɖaŋununya yi edzi le nyonyom ɖe edzi la, ɖeko asibidɛdzikpɔmɔ̃wo azu nusiwo de pɛpɛpɛ wu, kakaɖedzi le wo ŋu, eye woate ŋu akpɔ wo gbɔ, si akpe ɖe ame tsitsiwo ŋu be woalé ɖokuisinɔnɔ kple kakaɖedzi me ɖe asi le woƒe lãmesẽnyawo gbɔ kpɔkpɔ ƒe ɖoɖoa me.