Qulliri
Walja kutiw kunanaktï jaqenakajj ajjsarapki ukanak uñchʼukiñasajj wakisi
Jakañ jark’aqañataki
Reloj contra tʼijuña
Jiwañampi ch’axwaña
Ukhamatsti
Ukhamäkaspas ukham amuyapjjapunirïtwa
Jakañ tuqit uñjiri
Awisax janiw uñjatäkiti
Jupanakajj amigonakapäpjjarakiwa
Ukhamaraki awk taykan wawapa
Profesional qullañ isi apsuña
Ukhamaraki, jupanakaxa sapüru jaqinakawa
8.19 Chino Qullirinakan urupa
Walja jisktʼanak wakichtʼawayapjjta
Doctoranakan jaysäwinakapa
Aka profesión tuqit machaq amuyt’awinak churawayistu
Q: Mä qullirjamaxa, ¿kuna 'etiqueta' ukax juk'amp apsuñ munta?
A: Janiw qullanatäñ munkti ukat markachirinakan mä ordinario jaqirjam uñjatäñ munaraktwa, mä ordinario irnaqäw lurasa.Janiw taqi usunakax qullatäkaspati, qullirinakax janiw qhispiyirinakäpkiti, ukampis sapa usutar qullañatakix taqi ch’amampiw ch’amachasiñäni.
Q: ¿Jumax amuyta qullirin irnaqawipax walja ch’amanchawinak apanispa?
A: Walja presión ukaw utji, ukat emergencia ukan usutanakax kuna pachas jan walt’awinakax utjaspawa.Sapa kutiw qullañ tuqit jan walt’äwinakax ch’amanchañasa.Ukampirus tiempompix uka irnaqäw ritmo ukarux yatintapxtanwa, ukat chiqpachapuniw uka presión ukax jach’a límite ukar p’akintañapatak yanapt’istu.
Q: ¿Kunas doctoran profesionapar sarañatakix chʼamañchtʼtamxa?
A: Mä obstetra ukhamaxa, kunapachatix fetal chuyma ch’aman ritmo ist’kta ukhax chiqpachapuniw kusisita jikxatastxa.Taykaru ukat wawar jan kuna usuni ukat k’umara uñjasax kusisiña ukat chuyma ch’allxtawix janiw uñtaskiti, ukat ukax nayatakix sapa kutiw ch’amampiw nayrar sartaski.
Q: ¿Kunjamsa irnaqawimpi familiampi chikachasiñama?
A: K’umar jakañ tuqit irnaqirjamaxa, janiw taqi kuns equilibrañ puedkti, ukatwa familiajarux mä manu manüta.Ukat walja maranak amuyapjjatapatsa ukat yanaptʼapjjatapatsa walpun yuspärta.Familiajampi tiempo apstʼasiñataki ukat jupanakatak jukʼamp lurañatakikiw chʼamachasiristjja.
Q: Walja jaqinakaw internet tuqin qullañ tuqit thaqhañ yatipxi.'internet tuqin qullañ thaqhañax' ukax atiniskañawa?
A: Internet uksanx janiw k'ari yatiyawinakas ukat pseudo-científicos ukanakax pist'kiti, ukat 'qullañ thaqhañax internet tuqin' ukax janiw mä atiniskañ thakhikiti, jan ukasti carga psicológica ukaruw jilxattayi.Kuna jan walt’awinakas utjaspa ukhaxa, wali qullirinaka ukat equipos profesionales ukanakaw uñakipt’atäñapa.
Q: ¿Kunjamsa jumax uñjta qullirinakarux ciencia popularización lurapki?
A: Qullirinakax janiw usunaka, jan walt’äwinakak qullapxañapäkiti, jan ukasti k’umaräñ tuqit uñjirinakjamaw irnaqapxañapa.Profesional ukhamaraki autoridades qullirinakaxa chikañchasipxiwa popularización de ciencias ukaxa churapxiwa juk’ampi atiniskañ canales usutanakaru yatiyawinakxa katuqañataki, ukaxa wali askiwa pachamamaru q’umachañataki ciencia de la salud uka yatiñanaka ch’iqiyañataki ukhamaraki askinchañataki taqpacha alfabetización salud ukatxa taqpacha jaqinakaru.
K’umaräñasa, suma jakañasa juk’ampiw familiarux uñt’ayasi.Jach’a qullañ yatiñanaka ukhamaraki kunaymana utana qullaña yänaka luraña ukhamaraki apnaqaña janiwa usutanakatakixa pachpa janchi tuqita lurañakiti, jan ukasti qullirinakataki ukhamaraki usutanakataki mayachata chikañchasipxañapataki.
Nayra pachanxa, kunapachatix qullirir uñjir sarapxirïta ukhax jichhak jan ukax jichha pachan jan walt’awinakasat ukhamarak kunjams jikxatasipxirïta ukanak yatiyapxirïta, ukat uka tuqitw qullirinakax diagnostico ukat qullañ churapxirïta.Utan qullañ yänakax wali uñt’atäxiwa, presión diagnóstica ukat presión de monitoreo ukanakax janiw qullirinakatakik uñt’ayatäxiti, ukat usutanakax sapa uruw utan cuerpop uñjapxaspa.Uñacht’awinakax uñt’atawa, akanakawa utanakan termómetros electrónicos ukanaka, uta manqhankir termómetros infrarrojos ukanakampi, utan wilapan presión arterial electrónica , wilan glucosa electrónica ukat juk’ampinaka.
K’umar jakañ tuqit irnaqirinakax juk’amp ch’amanïpxaniw kunapachatix utan k’umaraptañ yanapirinakamp chikt’at irnaqapxani kunjamakitix utan apnaqañ qullañ yänaka.
