Monkeypox bulwadde obutatera kulabika nga buva ku kukwatibwa akawuka ka Monkeypox. Akawuka ka Monkeypox kali mu kika kya orthopoxvirus mu Poxviridae. Orthopoxvirus era erimu akawuka ka ssennyiga omukambwe (ekivaako obulwadde bwa ssennyiga omukambwe), akawuka ka cowpox (kakozesebwa ku ddagala eriweweeza ku bulwadde bwa ssennyiga omukambwe) n’akawuka ka cowpox.
Monkeypox yasooka kuzuulibwa mu 1958, obulwadde bwa pox bubiri obulinga endwadde bwe bwakutuka mu nkimye ezaakulemberwa okunoonyereza, kale yatuumibwa erinnya 'Monkeypox'. Mu 1970, Democratic Republic of the Congo (DRC) yawandiika ensonga y’enkima y’omuntu eyasooka mu kiseera ky’okumalawo obulwadde bwa ssennyiga omukambwe obw’amaanyi. Okuva olwo, Monkeypox ebadde etegeezebwa mu bantu mu mawanga amalala agawerako ag’omu masekkati n’ag’amaserengeta ga Afrika: Cameroon, Central African Republic, C ô Te d’Ivoire, Democratic Republic of the Congo, Gabon, Liberia, Nigeria, Republic of the Congo ne Sierra Leone. Yinfekisoni ezisinga zibeerawo mu Democratic Republic of Congo.
Abantu b’enkima abakwatibwa emisango gy’enkima gibaawo ebweru wa Afrika era nga gyekuusa ku ntambula z’ensi yonna oba ebisolo ebiyingizibwa mu ggwanga, omuli emisango mu Amerika, Yisirayiri, Singapore ne Bungereza.
Kiva wa? enkima?
Nedda !
'Erinnya mu butuufu lirimu linnya katono,' Rimoin bwe yagambye. Mpozzi nga kisaana okuyitibwa 'omubisi gw'enkumbi'.
Ekitongole kya Amerika ekivunaanyizibwa ku kulwanyisa endwadde n'okuziyiza endwadde kyategeezezza ku mukutu gwakyo nti erinnya 'Monkeypox' liva mu musango ogwasooka ogwawandiikibwa ogw'obulwadde buno mu 1958, nga wabaddewo okubutuka kubiri mu bantu b'enkima abakuumiddwa okunoonyereza.
Naye enkima si ze zisinga okutwala. Wabula akawuka kano kayinza okusigala nga kali mu nkwaso, enkazaluggya, ebiwuka ebiyitibwa dormouses oba ebiwuka ebirala.
Ekibiina ky’enkima eky’obutonde tekinnategeerekeka. Wabula ebiwuka bya Africa n’ebisolo ebitali bantu (nga enkima) biyinza okutwala akawuka n’okusiiga abantu.
Obutafaananako Covid-19, erimu okusiiga ennyo, enkima ebiseera ebisinga si nnyangu kusaasaanya mu bantu.
Abantu bwe baba nga bakwatagana nnyo, enkima esaasaana okuyita mu matondo amanene ag’okussa; okukwatagana obutereevu n’ebiwundu by’olususu oba amazzi g’omubiri; oba obutatereevu nga bayita mu ngoye oba ebitanda ebicaafu.
Abantu abasinga abakwatibwa enkima balina obubonero obufaananako obwa ssennyiga omutono, nga . Omusujja n’okulumwa omugongo, wamu n’ebizimba ebibula mu ngeri ey’okwekolako mu wiiki bbiri oba nnya.
Okusinziira ku kitongole ky’ebyobulamu eky’ensi yonna, ekitundu ky’abantu abafa olw’enkima kiva ku 1% okutuuka ku 10% ..
Ebikolwa eby'enjawulo bisobola okukolebwa okuziyiza okukwatibwa akawuka ka Monkeypox :
1. Weewale okukwatagana n’ebisolo ebiyinza okutwala akawuka (nga mw’otwalidde n’ebisolo ebirwadde oba ebisangibwa nga bifudde mu bitundu by’enkima).
2. Weewale okukwatagana n’ekintu kyonna ekikwatagana n’ebisolo ebirwadde, gamba ng’ebitanda.
3. Yawula abalwadde abalina obulwadde okuva ku balala abayinza okuba nga bali mu bulabe bw’okukwatibwa obulwadde.
4. Kuuma obuyonjo obulungi mu ngalo oluvannyuma lw’okukwatagana n’ebisolo oba abantu abalina akawuka. Okugeza, naaba mu ngalo ne ssabbuuni n’amazzi oba kozesa eddagala erirongoosa emikono.
5. Kozesa ebyuma ebikuuma omuntu ng’olabirira abalwadde.
Ebitera okutta obuwuka mu maka bisobola okutta akawuka ka Monkeypox.
Suubira nti ofaayo mu kino .
