Uñt’awinaka: 0 Qillqiri: Sitio Editor Uñt’ayawi pacha: 2024-06-04 Origen: Sityu
Uraqpachan Pachamaman urupa: Cardiovascular ukat Respiratorio ukan jan walt’awinakapax .
Uraqpachan Pachamaman urupax, sapa maraw 5 uru chinuqa phaxsit amtasi, ukax mä amtawiwa, kunatix jiwasan naturaleza ukanx wali wakiskiriwa ukat acción colectiva ukax jan chhaqhañapatakiw wakisi. Aka urux nayrïr amtäwix pachamama tuqit jan walt’awinak uñacht’ayañataki ukhamarak sustentable lurawinakat ch’amanchañataki, ukampirus wali askiw amuyañaxa, pachamama k’umaräñapataki ukhamarak jaqinakan k’umaräñapatakix wali jach’a mayacht’asiwi, juk’ampis reino de bienestar cardiovascular ukhamarak respiratorio ukanakanxa. Aka qillqataxa kunjamasa factores ambientales ukaxa aka aspectos de salud ukaru ch’amanchaski ukatxa qhanancharakixa wali wakiskiriwa uñjaña ukhamaraki jark’aqaña jiwasana k’umara jakañataki aka contexto de cambios ambientales ukanxa.
Jiwasan jakasktan uka pachamamax k’umaräñasatakix mä chiqaruw puri. Q’uma samana, uma, uraqinakaxa wali sumawa jiwasana suma jakañataki, ukampirusa q’añuchaña ukhamaraki pachamamaru jan walt’ayaña ukaxa k’umara jakaña tuqita wali jach’a jan walt’awinakawa. Uka suma samana samaqt’ataxa, uma umañasa, ukatxa manq’aña manq’añasa taqpachawa pachamamaru yanqhachata, ukaxa jiwasana cuerposa funciones ukatxa taqpacha k’umaräñatakixa jan walt’ayiwa.
Aire contaminado ukax mä jach’a jan walt’awiw medio ambiente k’umaräñ tuqit uraqpachanx utji. Contaminantes ukanakaxa materia de partículas (PM), dióxido de nitrógeno (NO2), dióxido de azufre (SO2), ukhamaraki ozono (O3) ukanakaxa sistema respiratorio ukarux manqharu mantapxaspawa, ukaxa mä rango de efectos adversos ukanakawa. Uka q’añuchawinakaru jaya pacha exposición ukaxa respiratorio crónico usunakampi chikt’atawa, astma, usu pulmonar obstructivo crónico (EPOC) ukhamaraki cáncer de pulmón.
· Asma : Aerotransportado ukax astma ukar ataques ukar puriyaspawa ukat sintomanakax juk’ampiw jilxataspa. Materia particulada, juk’ampirusa PM2.5, ukaxa samaña thakhinakaruwa irritaspa, ukaxa inflamación ukatxa sensibilidad alto ukaruwa purirakispa.
· Usu pulmonar obstructivo crónico (EPOC) : Jaya pacha exposición contaminantes ukhama tabaco fumado, emisiones industriales, ukhamaraki escape vehicular ukaxa inflamación crónica de las vías respiratorias ukaru puriyaspawa, ukaxa EPOC ukaru puriyaspawa.
· Cáncer de pulmón : Yaqhipa contaminantes, ukhamaraki hidrocarburos aromáticos policíclicos (PAHs) ukanakaxa emisiones de tránsito ukanxa jikxatasiwa, ukaxa cancerígenos ukanakawa ukatxa pulmón cáncer ukaxa jilxataspawa.
Ukhamaraki, cardiovasculares k’umaräñapatakixa wali jach’a ch’amampiwa pachamamaru yanqhacharaki. Yatxatäwinakarjamaxa, aire contaminado ukax janiw pulmonarux jan waltʼaykiti, jan ukasti chuyma ukat wilan chʼakhanakaparuw sinti jan waltʼayi.
· Chuyma usuchjasiñanaka ukhamaraki accidentes cerebrovasculares : Materia particulada fina (PM2.5) ukaxa wilaru mantaspawa, ukaxa inflamación ukatxa estrés oxidativo ukaru purirakispawa, ukaxa precursores de eventos cardiovasculares ukhamawa chuyma usuchjatanakaru ukhamaraki accidente cerebrovasculares ukanakaru.
· Hipertensión : Exposición crónica a la contaminación del aire ukaxa wila ch’akha ch’akha ch’akharu uñt’ayatawa. Q’añuchatanakax wila ch’akhanakan jark’aqasiñapatakiw yanapt’aspa, chuymapanx irnaqäw juk’amp jilxatayaspawa ukat hipertensión ukar puriyaspawa.
· Aterosclerosis : Aire contaminación ukaxa aterosclerosis uksa tuqiruxa ch’amancharaki, arterias ukanxa placa ukana apthapitawa, ukaxa arteria coronaria usunakaru ukhamaraki yaqha condiciones cardiovasculares ukanakaru puriyaspawa.
Uñakipt’ataxa wali jach’a impacto factores ambientales respiratorios ukhamaraki cardiovasculares ukanakaru, ukaxa wali wakiskiriwa nayraqataru sartayañataki k’umaraptañataki. Sapa kuti uñakipañanaka ukhamaraki uñakipañanakaxa nayra chimpunaka usunaka uñt’añatakixa yanapt’aspawa ukhamaraki pachaparu yanapt’añataki.
· K’umar jakaña uñjaña : Yant’awinaka función pulmonar (PFTs), kunjamatixa espirometría, ukaxa uñakipaspawa función pulmonar ukhamaraki detectar condiciones ukhama astma ukhamaraki EPOC nayraqata. Ukhamaraki, aire calidad ukat exposición a contaminantes ukanakar jisk’achañax respiratorio k’umaräñ yanapt’arakispawa. Ukhamaraki, . Nebulizadores ukaxa mä jach’a lurawiwa respiratorio k’umara jakañataki qullanaka chiqapa pulmones ukaru puriyasa mä suma ch’amaka ukhama, ukaxa aski jank’aki ukatsti aski wali khusa sintomanakata. Jupanakax juk’amp askiwa astma ukat EPOC usump usuntat jaqinakataki, kunatix jupanakax qullanak juk’amp manqhan inhalación ukar yanapt’apxi, samañaruw juk’amp sumaptayapxi, ukat taqpach pulmón función ukarux juk’amp ch’amanchapxi.
· Cardiovascular k’umaraptaña uñakipaña : regular . Wilan presión , niveles de colesterol ukat chuyma chʼallxtañanakax wali wakiskiriwa, cardiovascular usunak jarkʼaqañataki ukat apnaqañataki. Pachamaman kunanakatï utjki ukanakat yatiña ukat kuna jan walinakansa uñjasisma uk yatiñatakejja, jan walinakar jan waltʼayañatakejj jakäwin yanaptʼätapaw yanaptʼistaspa.
Uraqpachan pachamaman urupax mä plataforma crucial ukhamawa, medio ambiente ukat jaqinakan k’umaräñapatakix wali ch’amamp mayacht’asiñ tuqit yatiyañataki. Ukax sapa mayniru, ayllunakaru, ukat gobiernonakatakix mä jawsañawa, ukax mä sustentable prácticas ukanakaw utji, ukax jiwasan planetasar ukhamarak jiwasan suma jakasiñasatakiw jark’aqi.
· Sapa mayni lurawi : Q’añuchawiruxa sapa mayniru yanapt’awinaka jisk’achaña, transporte público ukampi, q’añunakaru jisk’achaña, ukhamaraki eco-amigable uka yänaka yanapt’asa.
· Ayllunakan ch’amanchawipa : local q’umachawi lurawinakaru, quqa yapuchaña, ukhamaraki campañas de concienciación ukanakana chikañchasiña, ukhamata local ambiental ukanakaxa suma uñjañataki.
· Políticas ukan arxatäwipa : Políticas ukat reglamentos ukanakar yanapt’aña, ukax q’añuchawinak jisk’achañataki, energía renovable ukar ch’amanchañataki, ukat recursos naturales ukanakar arxatañataki.
Uraqpachan Pachamaman urupan urupan amtäwipax janiw naturaleza ukar yäqañakikiti jan ukasti, jiwasan pachamamasarux k’umaraptañ tuqit wali jach’a ch’amanchawiw utji, juk’ampis sistemas respiratorios ukat cardiovasculares ukanakasan utjki ukanak uñt’añataki. Aka conexión ukar amuyasa ukat k’umaräñasataki ukat jark’aqañatakix proactivos pasonak lurasax mä planeta k’umara ukat mä k’umara jaqinakar yanapt’snawa. Aka urux mä amtayañapawa, kuna wakiskiris jakañax sustentable ukhamarak acción colectiva ukax jutïr pachan jark’aqañataki.
Uraqpachan Pachamaman urupan ajayupar katuqasa, mä q’uma, k’umara pacharuw irnaqaraksna, jiwasataki ukhamarak jutïr pachanakataki.