A rilru a buai em em a, a 0 rilru a hah em em bawk a, a rilru a buai em em bawk a. Hmun
World Environment Day: A rilru leh thawkna lama hriselna a nghawng dan
Kum tin June 5th-a hman thin World Environment Day hi kan chhehvel thilsiam pawimawhzia leh chu chu humhim turin pawl thiltih a tulzia hriat nawn tirtu pawimawh tak a ni. Tun ni-a thil tum ber chu boruak chungchangte tarlan leh kalpui zelna tur siam a nih laiin, boruak hriselna leh mihring hriselna inzawmna thuk tak hriatthiam a pawimawh hle a, a bik takin rilru lam leh thawkna lama hmasawnna ramteah pawh a pawimawh hle. He thuziak hian environment factors-te hian heng hriselna lam thilte hi engtin nge a nghawng tih a sawi a, environment inthlak danglamna kawngah kan hriselna enkawl leh humhalh a pawimawhzia a tilang chiang hle bawk.
Kan chenna boruak hian kan hriselnaah nghawng a nei nghal vek a ni. Thli thianghlim, tui leh leilung hi kan ṭhatna atana pawimawh tak a ni a, boruak bawlhhlawh leh boruak chhiatna hian hriselna atana hlauhawm tak a thlen bawk. Kan thawk chhuah boruak quality te, tui kan in te, leh ei tur kan ei te hi boruak dinhmun a nghawng vek a, chu chuan kan taksa hnathawh leh hriselna pum pui a nghawng a ni.
Khawvel pumah boruak bawlhhlawh hi boruak hriselna lama hlauhawm ber pawl a ni. Pollutants te chu particulate matter (PM), nitrogen dioxide (NO2), sulfur dioxide (SO2), leh ozone (O3) te hian thawkna kawng thuk takah an lut thei a, hei hian nghawng tha lo tak tak a thlen thei a ni. Heng boruak bawlhhlawh te hi hun rei tak chhunga an awm hian thawkna lam natna rei tak, asthma, chronic obstructive pulmonary disease (COPD), leh lung cancer te nen a inzawm tlat a ni.
· Asthma : Airborne pollutants hian asthma attack a thlen thei a, symptoms a tizual thei bawk. Particulate matter, a bik takin PM2.5 hian thawkna kawng a ti na thei a, chu chuan inflammation leh heightened sensitivity a thlen thei a ni.
· Chronic Obstructive Pulmonary Disease (COPD) : Zuk leh hmuam meikhu, industrial emission, leh vehicular exhaust ang chi boruak bawlhhlawh avanga hun rei tak awm hian thawkna kawng a ti na thei a, COPD a thlen thei.
· Lung cancer : Pollutant thenkhat, traffic emission-a hmuh theih polycyclic aromatic hydrocarbons (PAHs) te hi carcinogenic a ni a, lung cancer vei theihna a tipung thei bawk.
Cardiovascular health pawh boruak boruak hian nasa takin a nghawng a ni. Zirna hrang hrangah chuan boruak bawlhhlawh hian lung a nghawng mai bakah thinlung leh thisen kalna kawngah nghawng na tak a nei tih hmuhchhuah a ni.
· Heart attack leh stroke : Fine particulate matter (PM2.5) chu thisenah a lut thei a, chu chuan inflammation leh oxidative stress a thlen thei a, chu chu heart attack leh stroke ang chi cardiovascular events hmahruaitu a ni.
· Hypertension : Thli boruak bawlhhlawh avanga natna rei tak awm hi thisen sang sang tak nen a inzawm a ni. Pollutants hian thisen kalna kawng a tikhawlo thei a, thinlunga hnathawh tur a tipung thei a, hypertension a thlen thei bawk.
· Atherosclerosis : Thli bawlhhlawh hian atherosclerosis a ti chak a, arteries-a plaque a siam tam zawk a, chu chuan coronary artery disease leh cardiovascular condition dang a thlen thei a ni.
Environment factors-in thawkna leh rilru lam hriselna a nghawng nasa hle tih ngaihtuah chuan, hriselna enkawlna chu dah pawimawh hmasak a pawimawh hle. Check-up leh screening neih fo hian natna lan chhuah hmasakna a hriat theih bakah a hun taka inrawlh a awlsam phah thei bawk.
· Respiratory health monitoring : Pulmonary function tests (PFTS), spirometry ang chi te hian lung function a teh thei a, asthma leh COPD ang chi dinhmun te pawh a hmu thei hmasa. Air quality enfiah leh boruak bawlhhlawh laka invenna tihtlem hian thawkna hriselna enkawlna kawngah pawh a pui thei bawk. Chu bakah, . Nebulizers te hian thawkna hriselnaah hmun pawimawh tak an chang a, damdawi chu lungah direct-in an rawn thawn a, chu chu mist tha tak angin a ni a, symptoms atanga relief rang tak leh tha tak a awm theih nan a pui a ni. A bik takin asthma leh COPD vei tan an hlawkpui hle a, damdawi inhalna thuk zawk an siam awlsam a, thawk an ti tha a, lung hnathawh zawng zawng an tichak bawk.
· Cardiovascular hriselna enkawl dan : Regular . Blood pressure checks , cholesterol level, leh heart rate monitoring te hi rilru leh thisen zam natna venna leh enkawlna kawngah a pawimawh hle. Environment thil leh a nghawng dan hriatthiamna hian nunphung thlan dan tur a kaihruai thei a, chu chuan hlauhawmna a tihziaawm thei a ni.
World Environment Day hian boruak leh mihring hriselna inzawmna thuk tak chungchangah hriatthiamna siamna tur hmun pawimawh tak a ni. Mimal, khawtlang leh sorkarte tan kan planet leh kan hamthatna humhim thei tur thil tih dan nghet tak hman a nih theih nan hmalakna tura kohna a ni.
· Mimal thiltih : Mipui lirthei hmanga boruak bawlhhlawh chungchanga mimal thawhhlawk te tihtlem te, bawlhhlawh tihtlem te, leh eco-friendly products support te hmanga tihtlem.
· Khawtlang nena inzawmna : Tualchhung boruak thianghlimna, thing phun, leh tualchhung boruak dinhmun siamhatna tura awareness campaign-ah te tel hin.
· Policy Advocacy : Pollution tihziaawmna tur, renewable energy tihhmasawn leh thilsiam humhalh tumna policy leh regulation te thlawp.
World Environment Day lawmna hi thilsiam ngaihhlutna mai ni lovin kan boruak hian kan hriselna, a bik takin kan thawkna leh rilru leh thisen zam lama nghawng nasa tak a neih dan hriatthiamna a ni. He inzawmna hi hriatthiam a, kan hriselna enkawl leh humhim tura hmalakna hmasa ber kan neih hian planet hrisel zawk leh mipui hrisel zawk tan kan thawhhlawk thei a ni. He ni hi nun chhunzawm zel a pawimawhzia leh kan hmalam hun humhimna atana thawhhona tha tak neih a tulzia hriat nawn tirtu ni rawh se.
Khawvel Environment Day thlarau kan pawm hian keimahni leh kan thlah lo la awm turte tan khawvel thianghlim zawk, hrisel zawk lam hawiin kan thawk thei a ni.