Siku ra Misava Hinkwayo ra Ntivo-mbango: Vuyelo bya yona eka rihanyo ra mbilu na ku hefemula .

Siku ra Misava Hinkwayo ra Ntivo-mbango: Vuyelo bya yona eka rihanyo ra mbilu na ku hefemula .

Siku ra Misava Hinkwayo ra Ntivo-mbango, leri tlangeriwaka lembe na lembe hi June 5th, i xitsundzuxo xa nkoka xa nkoka wa ndhawu ya hina ya ntumbuluko na xilaveko xa goza ra nhlengeletano ku va hlayisa. Loko nchumu wo sungula lowu siku leri wu kongomisiweke eka wona ku nga ku kombisa timhaka ta mbango na ku tlakusa maendlelo lama nga ta tshama nkarhi wo leha, swi tlhela swi va swa nkoka ku twisisa ku yelana lokukulu exikarhi ka rihanyo ra mbango na rihanyo ra vanhu, ngopfungopfu eka swivandla swa vuhlayiseki bya mbilu na bya ku hefemula. Xihloko lexi xi nghenelela eka ndlela leyi swilo swa mbango swi khumbaka swiyenge leswi swa rihanyo na ku kandziyisa nkoka wa ku veka tihlo na ku sirhelela rihanyo ra hina eka xiyimo xa ku cinca ka mbango.

Ku yelana exikarhi ka mbango na rihanyo .

Ndhawu leyi hi hanyaka eka yona yi na nkucetelo wo kongoma eka rihanyo ra hina. Moya lowu tengeke, mati ni misava i swa nkoka eka vuhlayiseki bya hina, kasi ku thyakisa ni ku onhiwa ka mbango swi vanga makhombo lamakulu ya rihanyo. Khwalithi ya moya lowu hi wu hefemulaka, mati lawa hi ma nwaka, ni swakudya leswi hi swi dyaka hinkwaswo swi kuceteriwa hi swiyimo swa mbango, leswi hi ku famba ka nkarhi swi khumbaka mintirho ya hina ya miri ni rihanyo hinkwaro.

Ku thyakisa moya ni rihanyo ra ku hefemula .

Ku thyakisa moya i yin’wana ya minxungeto ya nkoka swinene ya rihanyo ra mbango emisaveni hinkwayo. Swilo leswi thyakisaka swofana na swiphemuphemu (PM), nitrogen dioxide (NO2), sulphur dioxide (SO2), na ozone (O3) swinga nghena swinene eka sisiteme ya ku hefemula, leswi vangaka switandzhaku swohambana hambana swo biha. Ku hlangana ka nkarhi wo leha eka swilo leswi swi thyakisa swi fambisana ni mavabyi lama nga tshungulekiki ya ku hefemula yo tanihi vuvabyi bya rifuva, vuvabyi bya mahahu lebyi nga tshungulekiki (COPD), ni khensa ya mahahu.

·  Asthma : Swilo leswi thyakeke leswi nga emoyeni swi nga pfuxa ku hlaseriwa hi vuvabyi bya rifuva na ku nyanyisa swikombiso. Ti particulate matter, ngopfu ngopfu PM2.5, tinga hlundzukisa ti airways, leswi endlaka leswaku kuva na ku pfimba naku tlakuka ka sensitivity.

·  Vuvabyi bya mahahu lebyi nga tshungulekiki (COPD) : Ku tshama nkarhi wo leha eka swilo leswi thyakeke swo fana na musi wa fole, ku humesiwa ka swilo swa le tifemeni, na ku humesa moya hi movha swi nga vanga ku pfimba loku nga heriki ka tindlela ta moya, leswi yisaka eka COPD.

·  Khensa ya mahahu : Swilo swo karhi leswi thyakisanaka, swo tanihi ti- polycyclic aromatic hydrocarbons (PAHs) leti kumekaka eka ku humesiwa ka swilo leswi nga ni khombo eka timovha, i swa khensa naswona swi nga engetela khombo ra khensa ya mahahu.

Swilo swa rihanyo ra mbilu ni swa mbango .

Rihanyo ra mbilu na rona ri tlhela ri kuceteriwa swinene hi swiyimo swa mbango. Minkambisiso yi kombise leswaku ku thyakisa moya a swi khumbi mahahu ntsena kambe swi tlhela swi va ni vuyelo lebyikulu embilwini ni le ka misiha ya ngati.

·  Ku hlaseriwa hi mbilu na ku fa ka misiha : swilo swo saseka swa swiphemuphemu (PM2.5) swi nga nghena engatini, leswi yisaka eka ku pfimba na ntshikilelo wa oxidative, leswi nga swilo leswi rhangelaka swiendlakalo swa misiha ya mbilu swo fana na ku hlaseriwa hi mbilu na ku fa ka misiha.

·  Ntshikelelo wa ngati : Ku hlangana loku nga heriki na ku thyakisa moya swi fambisana na nsusumeto wa ngati lowu tlakukeke. Swilo leswi thyakeke swi nga vanga ku pfaleka ka misiha ya ngati, leswi engetelaka ntirho embilwini naswona swi endla leswaku ku va ni nsusumeto wa le henhla wa ngati.

·  Atherosclerosis : Ku thyakisa moya swi hatlisisa endlelo ra atherosclerosis, ku hlengeletiwa ka plaque eka ti arteries, leswi nga vangaka vuvabyi bya coronary artery na swiyimo swin’wana swa mbilu na misiha.

Nkoka wa ku vekiwa tihlo ka rihanyo .

Hi ku nyikiwa vuyelo lebyikulu bya swilo swa mbango eka rihanyo ra ku hefemula na misiha ya mbilu, i swa nkoka ku rhangisa emahlweni ku vekiwa tihlo ka rihanyo. Ku kamberiwa ka nkarhi na nkarhi na ku kamberiwa swi nga pfuna ku vona swikombiso swa le ku sunguleni swa vuvabyi na ku olovisa ku nghenelela hi nkarhi.

·  Ku vekiwa tihlo ka rihanyo ra ku hefemula : Swikambelo swa ntirho wa mahahu (PFTs), ku fana na spirometry, swi nga kambela ntirho wa mahahu na ku kuma swiyimo swo fana na asthma na COPD ka ha ri na nkarhi. Ku veka tihlo eka khwalithi ya moya na ku hunguta ku hlangana na swilo leswi thyakeke swi nga tlhela swi pfuna ku lawula rihanyo ra ku hefemula. Ku engetela kwalaho, . Ti nebulizers ti tlanga xiave xa nkoka eka rihanyo ra ku hefemula hi ku yisa mirhi hi ku kongoma eka mahahu hi xivumbeko xa nkungu lowunene, ku tiyisisa ku wisa hi xihatla na ku tirha hi ndlela leyi humelelaka eka swikombiso. Swi pfuna ngopfu eka vanhu lava nga ni vuvabyi bya rifuva ni bya COPD, tanihi leswi swi olovisaka ku hefemula mirhi leyi dzikeke, swi antswisa ku hefemula ni ku antswisa ntirho hinkwawo wa mahahu.

·  Ku vekiwa tihlo ka rihanyo ra mbilu na misiha : nkarhi na nkarhi . Ku kamberiwa ka nsusumeto wa ngati , mpimo wa cholesterol ni ku vekiwa tihlo ka ku ba ka mbilu i swa nkoka swinene eku siveleleni ni le ku lawuleni ka mavabyi ya misiha ya mbilu. Ku lemuka swilo swa mbango na nkucetelo wa swona swi nga kongomisa ku hlawula ka vutomi ku hunguta makhombo.

Siku ra Misava Hinkwayo ra Ntivo-mbango: Xikhongelo xa Ntirho .

Siku ra Misava Hinkwayo ra Ntivo-mbango ri tirha tanihi pulatifomo ya nkoka ku tlakusa vutivi mayelana na vuxaka lebyi rharhanganeke exikarhi ka rihanyo ra mbango na vanhu. I xirhambo xa ku teka goza eka vanhu, miganga, na mimfumo ku amukela maendlelo lama nga ta tshama nkarhi wo leha lama sirhelelaka pulanete ya hina na vuhlayiseki bya hina.

·  Goza ra munhu hi xiyexe : Ku hunguta ku hoxa xandla ka munhu hi xiyexe eka ku thyakisa hi ku tirhisa swo famba swa mani na mani, ku hunguta thyaka, na ku seketela switirhisiwa leswi nga onhiki ntumbuluko.

·  Ku nghenelela ka vaaki : Ku nghenelela eka migingiriko ya ndhawu yo basisa, ku byala mirhi, na matshalatshala yo lemukisa ku antswisa swiyimo swa mbango wa ndhawu.

·  Vuyimeri bya pholisi : Tipholisi ta nseketelo na milawu leyi kongomisaka eka ku hunguta ku thyakisa, ku tlakusa eneji leyi pfuxetiwaka, na ku sirhelela switirhisiwa swa ntumbuluko.

Mahetelelo

Ku tlangela Siku ra Misava Hinkwayo a hi ku tlangela ntumbuluko ntsena kambe ku tlhela ku lemuka nkucetelo lowukulu lowu mbango wa hina wu nga na wona eka rihanyo ra hina, ngopfungopfu maendlelo ya hina ya ku hefemula na ya misiha ya mbilu. Hi ku twisisa vuhlanganisi lebyi na ku teka magoza ya vukorhokeri byo languta na ku sirhelela rihanyo ra hina, hi nga hoxa xandla eka pulanete leyi nga na rihanyo na vaaki lava hanyeke kahle. Siku leri a ri ve xitsundzuxo xa nkoka wa vutomi lebyi nga heriki na xilaveko xa goza ra nhlanganelo ku hlayisa vumundzuku bya hina.

Hi ku amukela moya wa Siku ra Misava ra Ntivo-mbango, hi nga tirhela eka misava leyi tengeke, leyi hanyeke kahle eka hina na tinxaka ta nkarhi lowu taka.