Views: 0 Author: Nyatakakadzraɖoƒe ƒe Nuŋlɔla Ta Ɣeyiɣi: 2024-06-04 Dzɔtsoƒe: Teƒe
Xexeame ƒe Nutome Ŋuti Ŋkeke: Ŋusẽ si wòkpɔna ɖe dzitodzitowo kple gbɔgbɔtsixe ƒe lãmesẽ dzi .
Xexeame ƒe Nutome Ŋuti Ŋkeke, si woɖuna ƒe sia ƒe le June 5 lia dzi la nye ŋkuɖodzinya vevi aɖe na míaƒe dzɔdzɔmenu siwo ƒo xlã mí ƒe vevienyenye kple alesi wòhiã be woawɔ nu ɖekae atsɔ akpɔ wo ta. Togbɔ be nu vevitɔ si ŋu wotsia dzi ɖo le ŋkeke sia mee nye be woahe susu ayi nutomenyawo dzi eye woado nuwɔna siwo li tegbee ɖe ŋgɔ hã la, ele vevie ŋutɔ hã be woase kadodo deto si le nutome ƒe lãmesẽ kple amegbetɔ ƒe lãmesẽ dome gɔme, vevietɔ le dzitodzitowo kple gbɔgbɔtsixe ƒe nyonyo ƒe afisiwo. Nyati sia ƒo nu tso alesi nutomenuwo kpɔa ŋusẽ ɖe lãmesẽ ƒe akpa siawo dzii ŋu eye wòte gbe ɖe alesi wòle vevie be míalé ŋku ɖe míaƒe lãmesẽ ŋu ahakpɔ eta le nutome ƒe tɔtrɔwo me ŋu.
Nɔnɔme si me míele la kpɔa ŋusẽ ɖe míaƒe lãmesẽ dzi tẽ. Ya dzadzɛ, tsi, kple anyigba nye nu vevi aɖe le míaƒe nyonyo me, gake ɖiƒoƒo kple nutome ƒe gbegblẽ ya nye afɔku gã aɖe le lãmesẽ me. Yame ƒe nɔnɔmewo kpɔa ŋusẽ ɖe ya si míegbɔna, tsi si míenona, kple nuɖuɖu siwo míenona la katã dzi, eye esia hã kpɔa ŋusẽ ɖe míaƒe ŋutilã ƒe dɔwɔwɔwo kple lãmesẽ bliboa dzi.
Yame ƒe ɖiƒoƒo nye nutome ƒe lãmesẽ ƒe afɔku vevitɔwo dometɔ ɖeka le xexeame katã. Ðiƒoƒonu siwo nye nu suesuesuewo (PM), nitrogen dioxide (NO2), sulfur dioxide (SO2), kple ozone (O3) ate ŋu age ɖe gbɔgbɔtsixe me goglo, si ahe nu gbegblẽ vovovowo vɛ. Ðiƒoƒo siawo ƒe amedzidzedze ɣeyiɣi didi do ƒome kple gbɔgbɔmedɔléle siwo nɔa anyi didi abe asrã, aklãdɔléle si xea mɔ na aklãdɔ (COPD), kple lãkusi me dɔdzẽ ene.
· Asrã : Yame ƒe ɖiƒoƒo ate ŋu aʋã asrã ƒe amedzidzedze eye wòana dzesiwo nagado gã ɖe edzi. Nusiwo me nu suesuesuewo le, vevietɔ PM2.5, ate ŋu ado dziku na yaƒoƒomɔ̃awo, si ana be abi nado eye wòase veve ɖe enu.
· Aklãdɔ si xea mɔ na ame ƒe dɔléle (COPD) : Ðiƒoƒo siwo nɔa anyi ɣeyiɣi didi abe atamadzudzɔ, dɔwɔƒewo ƒe dodo le dɔwɔƒewo, kple ʋu ƒe dodo ate ŋu ana yaƒoƒomɔ̃wo naxɔ dzo ɣeyiɣi didi aɖe, si ana COPD nado.
· Aɖuɖɔtoe me dɔdzẽ : Ðiƒoƒo aɖewo, abe polycyclic aromatic hydrocarbons (PAHs) siwo wokpɔna le ʋuwo ƒe dodo me ene, nye kansadɔlékuiwo eye woate ŋu adzi aɖuɖɔtoemekansa ƒe afɔku ɖe edzi.
Nutoa me ƒe nɔnɔmewo hã kpɔa ŋusẽ ɖe dzitodzitowo ƒe lãmesẽ dzi vevie. Numekukuwo ɖee fia be menye ɖeko ɖiƒoƒo ya gblẽa nu le lãkusiwo ŋu ko o, ke egblẽa nu le dzitodzito kple ʋukawo hã ŋu vevie.
· Dzidɔ kple ʋusɔgbɔdɔ : Nu siwo me nu suesuesuewo le (PM2.5) ate ŋu age ɖe ʋukawo me, si ana woaxɔ abi eye oxidative stress, si nye dzitodzito me nudzɔdzɔwo abe dzidɔ kple ʋusɔgbɔdɔ ene ƒe ŋgɔdolawo.
· Ʋusɔgbɔdɔ : Yame ƒe ɖiƒoƒo si nɔa anyi didi do ƒome kple ʋu ƒe sisi ɖe dzi. Ðiƒoƒo ate ŋu ana ʋukawo natsi, si ana dɔ si le dzia dzi nadzi ɖe edzi eye wòahe ʋusɔgbɔdɔ vɛ.
· Atherosclerosis : Ya ƒe ɖiƒoƒo nana ʋukawo me ʋu ƒe sisi kabakaba, ʋukawo ƒe ƒuƒoƒo le ʋukawo me, si ate ŋu ana ʋuka me dɔléle kple dzitodzito me dɔléle bubuwo nava.
Ne míebu ŋusẽ gã si nutome ƒe nɔnɔmewo kpɔna ɖe gbɔgbɔ kple dzitodzito ƒe lãmesẽ dzi ŋu la, ele vevie be woatsɔ ŋkuléle ɖe lãmesẽ ŋu aɖo nɔƒe gbãtɔ. Dodokpɔ kple dodokpɔ edziedzi ate ŋu akpe ɖe ame ŋu wòade dzesi dɔlélea ƒe dzesi gbãtɔwo eye wòana nudede eme le ɣeyiɣi nyuitɔ dzi nanɔ bɔbɔe.
· Yagbɔgbɔ ƒe lãmesẽ dzi kpɔkpɔ : Aklã ƒe dɔwɔwɔ dodokpɔwo (PFTwo), abe spirometry ene, ate ŋu ada lãkusi ƒe dɔwɔwɔ kpɔ eye wòade dzesi nɔnɔmewo abe asrã kple COPD kaba ene. Ya ƒe nyonyome dzi kpɔkpɔ kple ɖiƒoƒonuwo dzi ɖeɖe kpɔtɔ hã ate ŋu akpe ɖe ame ŋu be woakpɔ gbɔgbɔtsixe ƒe lãmesẽ gbɔ. Tsɔ kpe ɖe eŋu la, . Nebulizers wɔa akpa vevi aɖe le gbɔgbɔtsixe ƒe lãmesẽ me to atikewo ɖoɖo ɖe lãkusiwo me tẽ le kuɖiɖi nyui me, si wɔnɛ be wokpɔa gbɔdzɔe kabakaba eye wòwɔa dɔ nyuie tso dzesiwo me. Woɖea vi na ame ɖekaɖeka siwo ŋu asrã kple COPD le vevietɔ, elabena wowɔa atikewo ƒe gbɔgbɔ deto, gbɔgbɔ nyona ɖe edzi, eye wònaa lãkusiwo ƒe dɔwɔwɔ bliboa nyona ɖe edzi.
· Dzitodzito me lãmesẽ dzi kpɔkpɔ : edziedzi . Ʋu ƒe sisi , ʋumemi ƒe agbɔsɔsɔ, kple dzi ƒe tsotso dzi kpɔkpɔ le vevie ŋutɔ le mɔxexe ɖe dzitodzito me dɔlélewo nu kple wo dzi kpɔkpɔ me. Nutoa me ƒe nɔnɔmewo nyanya kple woƒe ŋusẽkpɔɖeamedzi ate ŋu afia mɔ agbenɔnɔ ƒe tiatiawɔwɔ be woaɖe afɔkuwo dzi akpɔtɔ.
Xexeame ƒe Nutome Ŋuti Ŋkekea nyea mɔnu vevi aɖe si dzi woato ana amewo nanya nu tso kadodo si me kɔ si le nutome kple amegbetɔ ƒe lãmesẽ dome ŋu. Enye yɔyɔ be woawɔ nu na ame ɖekaɖekawo, nutoawo, kple dziɖuɖuwo be woaxɔ nuwɔna siwo li tegbee siwo akpɔ míaƒe ɣletinyigba la kple míaƒe nyonyo siaa ta.
· Ame ɖekaɖekawo ƒe afɔɖeɖe : Ðe ame ŋutɔ ƒe akpa si wowɔna le ɖiƒoƒo me dzi kpɔtɔ to dutoƒoʋuwo zazã me, gbeɖuɖɔwo dzi ɖeɖe kpɔtɔ, kple kpekpeɖeŋu nana nusiwo me gblẽa nu le nutome ŋu o.
· Nutoa me tɔwo ƒe gomekpɔkpɔ le eme : Kpɔ gome le nutoa me dzadzɛnyenyedɔwo, atiwo dodo, kple nyanyananadɔwo me be woana nutoa me ƒe nutome ƒe nɔnɔmewo nanyo ɖe edzi.
· Ðoɖowo taʋiʋli : Do alɔ ɖoɖowo kple ɖoɖo siwo ƒe taɖodzinue nye be woaɖe ɖiƒoƒo dzi akpɔtɔ, ado ŋusẽ yeyewo ɖe ŋgɔ, eye woakpɔ dzɔdzɔmenunɔamesiwo ta.
Xexeame ƒe Nutome Ŋuti Ŋkekenyui ɖuɖu menye ŋudzedzekpɔkpɔ ɖe dzɔdzɔmenuwo ŋu ko o ke boŋ wokpɔ ŋusẽ gã si míaƒe nutoa kpɔ ɖe míaƒe lãmesẽ dzi hã, vevietɔ míaƒe gbɔgbɔ kple dzitodzitowo ƒe ɖoɖowo. Ne míese kadodo sia gɔme eye míeɖe afɔɖeɖe siwo wowɔna do ŋgɔ be míalé ŋku ɖe míaƒe lãmesẽ ŋu ahakpɔ eta la, míate ŋu akpe asi ɖe ɣletinyigba si le lãmesẽ me wu kple ameha si le lãmesẽ me wu ŋu. Mina ŋkeke sia nanye ŋkuɖodzinu na agbenɔnɔ si anɔ anyi ɖaa ƒe vevienyenye kple alesi wòhiã be woawɔ nu ɖekae atsɔ akpɔ míaƒe etsɔme ta.
To Xexeame ƒe Nutome ƒe Gbɔgbɔ ƒe Gbɔgbɔ la xɔxɔ me la, míate ŋu awɔ dɔ ɖe xexe si le dzadzɛ wu, si le lãmesẽ me wu na mía ɖokui kple dzidzime siwo gbɔna la ŋu.