Vuvabyi bya mbilu byi tshama byi ri byin’wana bya swivangelo leswikulu swa rifu emisaveni hinkwayo, leswi khumbaka timiliyoni ta vanhu eka nhlayo hinkwayo ya vaaki. Hambiswiritano, swivangelo swo tala swa khombo leswi hoxaka xandla eka vuvabyi bya mbilu swa lawuleka hi ku hatla ku kumiwa na ku vekiwa tihlo loku nga cincekiki. Yin’wana ya tindlela leti tirhaka swinene to tshama ehenhla ka rihanyo ra mbilu ya wena i ku tshamela ku tirhisa xitirhisiwa xo kambela nsusumeto wa ngati wa voko. Xitirhisiwa lexi xo olova ku xi tirhisa ni lexi fikelelaka xi nyika vutivi bya nkoka eka rihanyo ra wena ra misiha ya mbilu, lexi ku pfumelelaka ku teka magoza yo rhanga emahlweni ku sivela vuvabyi bya mbilu byi nga si va xiphiqo lexikulu.
Eka xihloko lexi, hi ta kambisisa nkoka wa ku vekiwa tihlo ka nsusumeto wa ngati nkarhi na nkarhi, ndlela leyi swi nga pfunaka ha yona ku sivela vuvabyi bya mbilu, na maendlelo lamanene yo tirhisa xitirhisiwa xo kambela nsusumeto wa ngati wa voko hi ndlela leyinene.
Ku twisisa ku yelana exikarhi ka nsusumeto wa ngati ni vuvabyi bya mbilu .
Ntshikelelo wa ngati i matimba lama tirhisiwaka hi ngati leyi rhendzelekaka emakhumbini ya misiha ya ngati. Loko nsusumeto wa ngati wu tshama wu ri ehenhla swinene, wu nga onha misiha, leswi endlaka leswaku ku va ni xiyimo lexi tiviwaka tanihi nsusumeto wa le henhla wa ngati. Ntshikelelo wa ngati wu tala ku vuriwa 'silent killer' hikuva wu nga ha va wu nga ri na swikombiso leswi xiyekaka, kambe wu engetela swinene khombo ra swiyimo swo tika swa misiha ya mbilu swo fana na vuvabyi bya mbilu, xifo xa ku pfimba ka misiha, na ku tsandzeka ka tinso.
Ntshikelelo wa ngati wu veka ntshikelelo lowu engetelekeke embilwini ni le ka misiha ya ngati, leswi endlaka leswaku swi tika leswaku mbilu yi pompa ngati hi ndlela leyinene. Hi ku famba ka nkarhi, leswi swi endla leswaku misiha yi tiya ni ku tsana ka misiha, ku nga xiyimo lexi vuriwaka arteriosclerosis, lexi nga xivangelo xa nkoka xa khombo xa vuvabyi bya mbilu. Hi ku tshamela ku languta nsusumeto wa wena wa ngati hi xitirhisiwa xo kambela nsusumeto wa ngati wa voko, u nga vona ku cinca ka nsusumeto wa wena wa ngati ka ha ri ni nkarhi naswona u teka goza xiyimo xi nga si va xa nkoka swinene.
Nkoka wa ku kumiwa ka ha ri ni nkarhi .
Xin’wana xa swilo swa nkoka eku siveleleni ka vuvabyi bya mbilu i ku hatla ku kumiwa. Ku tirhisiwa ka nkarhi na nkarhi ka . Ku languta nsusumeto wa ngati hi voko swi nga pfuna ku vona mpimo lowu nga tolovelekangiki wa nsusumeto wa ngati, ku fana ni ku va ni nsusumeto wa le mahlweni kumbe wa nsusumeto wa le henhla wa ngati, leswi nga ha fambaka swi nga xiyiwi handle ko kamberiwa ka ntolovelo. Loko u hatla u vona nsusumeto wa le henhla wa ngati, u nga hatla u teka magoza yo wu lawula, ku nga ha va hi ku cinca vutomi, mirhi kumbe swilo leswimbirhi.
Eka swiyimo swo tala, nsusumeto wa le henhla wa ngati wu nga lawuriwa hambi ku ri ku tlheriseriwa endzhaku hi ku cinca ka vutomi byo olova, ku fana ni:
Ku antswisiwa ka swakudya (xikombiso, ku hunguta ku dyiwa ka sodium, ku engetela swakudya leswi fuweke hi potassium) .
Ku endla vutiolori nkarhi na nkarhi (kwalomu ka 150 wa timinete ta ntirho wa aerobic wa matimba yo ringanela hi vhiki) .
Maendlelo yo lawula ntshikilelo (yoga, ku anakanyisisa, ku endla vutiolori byo hefemula) .
Ku hunguta ku nwa byala ni ku tshika ku dzaha fole .
Hi ku tshama ehenhla ka nsusumeto wa wena wa ngati, u nga endla swiboho leswi nga ni vutivi malunghana ni vutomi bya wena ni ku tirha ni muphakeri wa wena wa nhlayiso wa rihanyo leswaku u papalata xilaveko xa vutshunguri lebyi hlaselaka swinene enkarhini lowu taka.
Ndlela leyi xitirhisiwa xo kambela nsusumeto wa ngati wa voko xi tirhaka ha yona .
Xitirhisiwa xo kambela nsusumeto wa ngati wa voko, lexi tlhelaka xi tiviwa tanihi cuff ya nsusumeto wa ngati ya le henhla, i xitirhisiwa lexi tirhisiwaka ku pima nsusumeto wa ngati loko xi ri karhi xi khuluka hi le ka misiha. Switirhisiwa leswi swita na cuff leyi phutselaka voko rale henhla, pompo yo pfurheta cuff, na gauge kumbe digital display ku hlaya mbuyelo. Monitara wu tirha hi ku yimisa ku khuluka ka ngati swa xinkarhana evokweni ivi hakatsongo-tsongo wu humesa ntshikelelo, wu pima ndhawu leyi ngati yi sungulaka ku khuluka eka yona nakambe.
Ku hambana ni swilo leswi langutaka nsusumeto wa ngati wa voko kumbe wa tintiho, leswi nga ha vaka swi nga kongomanga ngopfu, swilo leswi langutaka nsusumeto wa ngati swa mavoko swi nyikela ku hlaya loku tshembekaka swinene, ngopfu-ngopfu loko swi tirhisiwa hi ndlela leyinene. Cuff yi vekiwa eka voko rale henhla eka levele yin’we na mbilu, leswi tiyisisaka ku hlayiwa loku kongomeke swinene. Switiyisekiso swo tala swa nsusumeto wa ngati swa manguva lawa swa voko swi tlhela swi va ni swilo swo tanihi ku hlayisa miehleketo, ku averisa ku hlaya ko tala ni ku vona ku ba ka mbilu loku nga tshamisekangiki, ku nyika xivono lexi heleleke xa rihanyo ra wena ra mbilu ni misiha.
Mimbuyelo ya ku vekiwa tihlo nkarhi na nkarhi .
Ku tirhisa xitirhisiwa xo kambela nsusumeto wa ngati wa voko nkarhi na nkarhi swi nyika mimpfuno yo hlayanyana ya nkoka, hinkwaswo leswi swi tlanga xiphemu lexikulu eku siveleleni ka vuvabyi bya mbilu:
1. Ku landzelerisa ku cinca hi ku famba ka nkarhi .
Ku vekiwa tihlo nkarhi na nkarhi swi ku pfumelela ku landzelela ku cinca eka nsusumeto wa wena wa ngati hi ku famba ka nkarhi. Leswi i swa nkoka hikuva nsusumeto wa ngati wa cinca-cinca siku hinkwaro hikwalaho ka swilo swo hambana-hambana, swo tanihi ku endla vutiolori, mpimo wa ntshikilelo kumbe swakudya. Hi ku teka ku hlaya ko tala hi masiku kumbe mavhiki, u nga simeka xivumbeko xa mikhuva ya wena ya nsusumeto wa ngati, u pfuna wena na muphakeri wa wena wa nhlayiso wa rihanyo ku endla swikambelo leswi kongomeke na ku lulamisiwa eka pulani ya wena ya rihanyo.
Hi xikombiso, loko u xiya leswaku nsusumeto wa wena wa ngati wu tshama wu ri karhi wu tlakuka, ku nga ha va nkarhi wo amukela tindlela letintshwa ta vutomi kumbe ku endzela muphakeri wa wena wa nhlayiso wa rihanyo leswaku u ya kamberiwa ku ya emahlweni.
2. Ku tumbuluxa tindlela ta rihanyo leti endleriweke munhu hi xiyexe .
Ku tirhisiwa ka nkarhi na nkarhi ka . ARM blood pressure monitor yi ku pfuna ku twisisa ndlela leyi miri wa wena wu hlamulaka ha yona eka migingiriko yo hambana na mahanyelo. Hi xikombiso, loko u ha ku endla ku cinca eka swakudya swa wena, xiyimiso xa ku endla vutiolori kumbe mirhi, ku veka tihlo eka nsusumeto wa ngati swi nga ku nyika vuyelo bya xihatla bya ndlela leyi swilo leswi swi khumbaka rihanyo ra mbilu ya wena ha yona. Vuyelo lebyi i bya nkoka eka ku antswisa na ku endla leswaku maqhinga ya wena ya rihanyo ya va ya munhu hi xiyexe, ku tiyisisa leswaku u le ndleleni leyinene yo sivela vuvabyi bya mbilu.
3. Ku antswisa mimbuyelo ya vutshunguri .
Eka vanhu lava se va kumiweke va ri ni nsusumeto wa le henhla wa ngati kumbe lava nga ekhombyeni ra vuvabyi bya mbilu, ku vekiwa tihlo nkarhi na nkarhi swi nga antswisa ku tirha kahle ka vutshunguri. Hi ku nyika datha ya nkarhi wa xiviri ya leswaku mirhi kumbe ku cinca ka vutomi swi tirha kahle ku fikela kwihi, swi pfuna vavabyi na vaphakeri va nhlayiso wa rihanyo ku endla mindzulamiso hi nkarhi. Hi xikombiso, loko dokodela wa wena a ku nyika mirhi eka nsusumeto wa le hansi wa ngati, ku hlayiwa ka nkarhi na nkarhi ku pfuna ku kambisisa loko mpimo lowu vekiweke wu tirha kumbe loko ku laveka mindzulamiso.
4. Ku kuma minkarhi leyi nga ni khombo swinene .
Swiendlakalo leswi tshikilelaka, swo tanihi masiku yo hetelela ya ntirho kumbe timhaka ta ndyangu, swi nga vanga ku tlakuka ka nsusumeto wa ngati swa xinkarhana. Hi ku landzelela nsusumeto wa wena wa ngati nkarhi na nkarhi, u nga vona minkarhi leyi ya khombo lerikulu naswona u teka magoza yo ti lawula. Ku twisisa loko nsusumeto wa wena wa ngati wu tala ku tlakuka swi nga ku pfuna ku rhangisa mintirho leyi hungutaka ntshikilelo, yo tanihi maendlelo ya ku anakanya kumbe tindlela to wisa, leswi nga endlaka leswaku mbilu ya wena ni misiha ya ngati ya wena yi tshama yi ri eka rihanyo ro antswa.
5. Ku olova na ku fikelela .
Ku hambana ni ku endzela hofisi ya dokodela, leswi nga ha endlekaka ntsena endzhaku ka tin’hweti ti nga ri tingani, muchini wo kambela nsusumeto wa ngati wa voko wu ku pfumelela ku kambela nsusumeto wa wena wa ngati hi nkarhi lowu u wu tsakelaka, ekaya kumbe hambi ku ri loko u ri eku fambeni. Ku olova loku ku tiyisisa leswaku ku vekiwa tihlo ku va mukhuva wa nkarhi na nkarhi, ematshan’wini ya ntirho wa nkarhi na nkarhi. Ku vekiwa tihlo ka le makaya i swa nkoka ngopfu eka vanhu lava nga kotiki ku ya eka minhlangano ya dokodela nkarhi na nkarhi kumbe lava tshamaka etindhawini ta le kule.
Mahetelelo: Ku tinyika matimba yo sivela vuvabyi bya mbilu .
Ku tirhisiwa ka nkarhi na nkarhi ka xitirhisiwa xo kambela nsusumeto wa ngati wa voko swi nga hoxa xandla swinene eku siveleleni ka vuvabyi bya mbilu. Hi ku nyika ku kumiwa ka ha ri ni nkarhi ka mpimo wa nsusumeto wa ngati lowu nga tolovelekangiki, ku nyika vutivi bya nkoka eka rihanyo ra wena, ni ku ku pfuna ku lawula swilo leswi nga ni khombo hi ndlela leyinene, xitirhisiwa lexi xi nyika vanhu matimba yo teka magoza lama nga ni vuxiyaxiya eka mbilu leyi hanyeke kahle.
Ku twisisa ntirho wa nkoka wa nsusumeto wa ngati eka rihanyo ra mbilu ni ku tirhisa . Ku langutisisa nsusumeto wa ngati hi voko tanihi xiphemu xa endlelo ra rihanyo ra nkarhi na nkarhi swi nga pfuna ku sivela timhaka ta nkarhi wo leha ta misiha ya mbilu na ku antswisa vuhlayiseki hinkwabyo. Hi xitirho xo olova, lexi nga ngheneriki, u kuma vuswikoti byo landzelela rihanyo ra wena hi ku ya emahlweni ni ku endla swiboho leswi nga ni vutivi leswi endlaka leswaku vuvabyi bya mbilu byi nga vi kona. Xilotlelo xa rihanyo ra mbilu i ku nga cinci, naswona hi ku vekiwa tihlo nkarhi na nkarhi, u nga tumbuluxa maqhinga lama endleriweke munhu hi xiyexe lama seketelaka vutomi byo leha, bya rihanyo.
