Dhukkubni onnee addunyaa guutuutti sababoota du'aa adda duree ta'an keessaa tokko ta'ee kan hafe yoo ta'u, namoota miliyoonaan lakkaa'aman dimogiraafii hunda keessatti dhiibbaa qaba. Haa ta’u malee, sababoonni balaa dhukkuba onneef gumaachan hedduun isaanii dafanii adda baasuu fi wal irraa hin cinne hordofuun kan danda’amudha. Karaaleen bu’a qabeessa ta’an tokko fayyaa onnee keessan gubbaa turuuf yeroo hunda hordoffii dhiibbaa dhiigaa harkaa fayyadamuudha. Meeshaan salphaatti fayyadamuu fi dhaqqabamaa ta’e kun fayyaa onnee fi ujummoolee dhiigaa keessan irratti hubannoo gatii guddaa qabu kan kennu yoo ta’u, dhukkubni onnee yaaddoo guddaa ta’uu isaa dura tarkaanfii dursaa akka fudhattu isin dandeessisa.
Barreeffama kana keessatti barbaachisummaa hordoffii dhiibbaa dhiigaa yeroo yeroon qabu, dhukkuba onnee ittisuuf akkamitti akka gargaaruu danda’u, fi muuxannoowwan gaarii hordoffii dhiibbaa dhiigaa harkaa haala bu’a qabeessa ta’een fayyadamuu ni qoranna.
Walitti dhufeenya dhiibbaa dhiigaa fi dhukkuba onnee gidduu jiru hubachuu .
Dhiibbaan dhiigaa humna dhiiga naanna’uun dallaa ujummoo dhiigaa irratti raawwatamudha. Dhiibbaan dhiigaa yeroo hunda garmalee olka’aa yeroo ta’u, arteriiwwan miidhuu danda’a, kunis haala dhiibbaa dhiigaa jedhamuun beekamutti nama geessa. Dhiibbaan dhiigaa yeroo baayyee 'silent killer' jedhamee waamamuu danda'a sababiin isaas mallattoolee mul'atan dhiyeessuu dhiisuu danda'a, garuu balaa haalawwan onnee fi ujummoolee dhiigaa ciccimoo kanneen akka dhukkuba onnee, dhiigni sammuu keessatti dhangala'uu fi dadhabuu haalaan dabala.
Dhiibbaan dhiigaa onnee fi hidda dhiigaa irratti dhiibbaa dabalataa kan fidu yoo ta’u, onneen dhiiga gahumsaan akka paampii godhu taasisa. Yeroo booda, kun gara furdachuu fi jabeessuu arteriiwwan, haala arteriosclerosis jedhamu, kan dhukkuba onneef balaa guddaa ta'e. Dhiibbaa dhiigaa kee yeroo hunda hordoffii dhiibbaa dhiigaa harkaan hordofuudhaan, jijjiirama dhiibbaa dhiigaa kee daftee adda baasuu fi haalli sun murteessaa ta’uu isaa dura tarkaanfii fudhachuu dandeessa.
Barbaachisummaa dafanii adda baasuu .
Dhukkuba onnee ittisuu keessatti wantoota ijoo ta’an keessaa tokko dafanii adda baasuudha. yeroo yeroon itti fayyadamuu . Hordoffiin dhiibbaa dhiigaa harka dhiibbaa dhiigaa hin baramne, kan akka dhiibbaa dhiigaa duraa ykn dhiibbaa dhiigaa adda baasuuf gargaaruu danda’a, kunis osoo hin sakatta’iin osoo hin hubatin hafuu danda’a. Dhiibbaa dhiigaa daftee yoo hubatte, jijjiirama akkaataa jireenyaatiin, qorichaan ykn lamaan isaaniitiin, to’achuuf tarkaanfii fudhachuu dandeessa.
Yeroo baayyee dhiibbaan dhiigaa jijjiirama akkaataa jireenyaa salphaa ta’een bulfamuu fi illee duubatti deebi’uu danda’a, kan akka:
Fooyya’iinsa nyaataa (fkn, soodiyemii fudhachuu hir’isuu, nyaata pootaasiyeemiin badhaadhe dabaluu) .
Sochii qaamaa idilee (yoo xiqqaate daqiiqaa 150 torbanitti sochii eroobikii cimina giddu galeessaa qabu) .
Tooftaalee bulchiinsa dhiphina sammuu (yoogaa, xiinxala, shaakala hafuura baafachuu) .
alkoolii dhuguu daangessuu fi tamboo xuuxuu dhiisuu .
Dhiibbaa dhiigaa kee irratti ol ta’uudhaan, waa’ee akkaataa jireenya keetii murtoo sirrii ta’e gochuu fi gara fuulduraatti wal’aansoo weerara dabalataa akka hin barbaachifne ogeessa fayyaa kee waliin hojjechuu dandeessa.
Akkaataa Hordoffii Dhiibbaa Dhiigaa Harkaa hojjetu .
Hordoffii dhiibbaa dhiigaa harkaa, kan dhiibbaa dhiigaa harka gubbaa jedhamuun beekamu, meeshaa dhiibbaa dhiigaa yeroo arteriiwwan keessa yaa'u safaruuf gargaarudha. Meeshaaleen kun cuff kan harka gubbaatti marsee, paampii cuff afuufu, fi agarsiisa safartuu ykn dijiitaalaa bu’aa dubbisuuf dhufu. Monitorichi yeroodhaaf dhangala’aa dhiigni harka keessaa dhaabuun dhiibbaa suuta suutaan gadi lakkisuudhaan kan hojjetu yoo ta’u, kunis bakka dhiigni deebi’ee yaa’uu jalqabu safaruudha.
Hordoftoota dhiibbaa dhiigaa harkaa ykn qubaa irraa adda ta’ee, kan sirrii ta’uu danda’u, hordoffiin dhiibbaa dhiigaa harkaa dubbisa amanamaa ta’e ni dhiyeessu, keessumaa yeroo sirritti itti fayyadamnu. Cuff harka gubbaa irratti kan kaa’amu yoo ta’u, kunis dubbisa sirrii ta’e mirkaneessa. Hordoftoonni dhiibbaa dhiigaa harkaa ammayyaa hedduun amaloota akka kuusaa yaadannoo, dubbisa dachaa giddu galeessaan, fi dha’annaa onnee sirrii hin taane adda baasuu, fayyaa onnee fi ujummoolee dhiigaa keessanii ilaalcha bal’aa ta’e kennuudhaan kan guutamanidha.
Faayidaa hordoffii idilee .
Hordoffii dhiibbaa dhiigaa harkaa fayyadamuun yeroo hunda faayidaa ijoo hedduu kan kennu yoo ta’u, hundi isaanii dhukkuba onnee ittisuu keessatti gahee guddaa qabu:
1. Jijjiirama yeroon hordofuu .
Hordoffiin yeroo yeroon jijjiirama dhiibbaa dhiigaa keessan yeroon hordofuuf isin dandeessisa. Kunis barbaachisaa kan ta’eef dhiibbaan dhiigaa sababa adda addaa kan akka sochii qaamaa, sadarkaa dhiphina, ykn nyaata irraa kan ka’e guyyaa guutuu waan jijjiiramuuf. Guyyoota ykn torbanitti dubbisa dachaa fudhachuudhaan, haala dhiibbaa dhiigaa keetii hundeessuun, siifi ogeessi fayyaa kee madaallii sirrii fi sirreeffama karoora fayyaa kee irratti akka gootu gargaaruu dandeessa.
Fakkeenyaaf, dhiibbaan dhiigaa kee wal irraa hin cinne akka ol ka’u yoo hubatte, yeroon isaa tooftaalee akkaataa jireenyaa haaraa fudhattu ykn madaallii dabalataaf ogeessa fayyaa kee daawwachuuf yeroon isaa ta’uu danda’a.
2. Tooftaalee fayyaa dhuunfaa ta’an uumuu .
yeroo yeroon itti fayyadamuu . Arm Blood Pressure Monitor qaamni kee sochii fi amala adda addaa akkamitti akka deebii itti kennu hubachuuf si gargaara. Fakkeenyaaf, yoo dhiheenya kana nyaata keessan irratti jijjiirama gootan, sochii qaamaa, ykn qoricha, dhiibbaa dhiigaa hordofuun, wantootni kun fayyaa onnee keessan irratti dhiibbaa akkamii akka geessisan yaada hatattamaa isiniif kennuu danda’a. Yaadni kun tooftaa fayyaa kee fooyyessuu fi dhuunfachiisuuf gatii guddaa qaba, dhukkuba onnee ittisuuf daandii sirrii irra akka jirtu mirkaneessuu.
3. Bu’aa wal’aansaa fooyyessuu .
Namoota duraanuu dhiibbaa dhiigaa qabaachuu isaanii adda baafamaniif ykn kanneen dhukkuba onneetiin qabamuuf qaban, hordoffiin yeroo yeroon bu’a qabeessummaa wal’aansaa fooyyessuu danda’a. Qorichootni ykn jijjiiramni akkaataa jireenyaa hangam akka hojjetan ragaa yeroo qabatamaa kennuudhaan, dhukkubsattootaafi ogeeyyiin fayyaa yeroon sirreeffama akka godhan gargaara. Fakkeenyaaf, hakiimni keessan qoricha dhiibbaa dhiigaa gadi buusuuf yoo ajaje, dubbisni idilee doosiin ajajame bu’a qabeessa ta’uu isaa ykn sirreeffamni barbaachisaa ta’uu isaa madaaluuf gargaara.
4. Yeroo balaa guddaa qabu adda baasuu .
Taateewwan dhiphisoo taʼan, kan akka yeroo hojii ykn dhimma maatii, dhiibbaa dhiigaa yeroodhaaf akka dabalu gochuu dandaʼu. Dhiibbaa dhiigaa yeroo hunda hordofuudhaan, yeroowwan balaa guddaa qaban kana adda baasuun tarkaanfii fudhachuu dandeessa. Dhiibbaan dhiigaa kee yoom akka ol ka’u hubachuun hojiiwwan dhiphina hir’isan, kan akka gocha sammuu ykn mala boqonnaa, kan onnee fi ujummoo dhiigaa kee fayyaa fooyya’aa ta’een eeguu danda’u dursa kennuudhaaf si gargaaruu danda’a.
5. Mijannaa fi dhaqqabummaa .
Daawwannaa waajjira doktoraa irraa adda ta’ee, kan ji’oota muraasaan qofa ta’uu danda’u, dhiibbaan dhiigaa harkaa (arm blood pressure monitor) dhiibbaa dhiigaa keessan yeroo isinitti toluu, mana keessatti ykn illee deemsa keessan akka ilaaltan isin dandeessisa. Mijannaa kun hordoffiin amala idilee akka ta’u kan taasisu yoo ta’u, sochii darbee darbee kan raawwatamu ta’a. Keessattuu namoota dhuunfaa beellama doktora yeroo baay’ee irratti hirmaachuu hin dandeenyeef ykn naannoo fagoo jiraataniif hordoffiin manaa gatii guddaa qaba.
Goolabbii: Dhukkuba onnee ittisuuf of humna kennuu .
Hordoffii dhiibbaa dhiigaa harkaa yeroo hunda fayyadamuun ittisa dhukkuba onnee keessatti gumaacha guddaa gochuu danda’a. Sadarkaa dhiibbaa dhiigaa hin baramne dafanii adda baasuu dhiyeessuudhaan, fayyaa kee irratti hubannoo gatii guddaa qabu kennuudhaan, akkasumas sababoota balaa bu’a qabeessa ta’een akka bulchitu si gargaaruudhaan, meeshaan kun namoota dhuunfaa gara onnee fayya qabeessa ta’etti tarkaanfii dursanii fudhatan humna kenna.
gahee murteessaa dhiibbaan dhiigaa fayyaa onnee keessatti qabu hubachuu fi . Hordoffii dhiibbaa dhiigaa akka qaama hojii fayyaa idileetti dhimmoota yeroo dheeraa ittisuu fi fayyaa waliigalaa fooyyessuuf gargaaruu danda’a. Meeshaa salphaa fi weerara hin qabneen, dandeettii fayyaa kee itti fufiinsaan hordofuu fi murtoo sirrii ta’e kan dhukkuba onnee hin dhageessifne gochuu dandeessa. Furtuu fayyaa onnee walsimannaa yoo ta’u, hordoffii yeroo yeroon yoo ta’e, tooftaa dhuunfaa ta’e kan jireenya dheeraa fi fayyaa qabu deeggaru uumuu dandeessa.
