Loko vutomi byi ri karhi byi cinca, nsusumeto wa le henhla wa ngati wu ye wu andza. E China, kutlula 30% wa vanhu va malembe ya 35 kuya e henhla vana ntshikelelo wale henhla wa ngati. Vanhu lavakulu va malembe ya le xikarhi ni lava dyuhaleke, vanhu lava nyuheleke ngopfu, ni lava nga ni matimu ya ndyangu ya vuvabyi bya mbilu ni misiha va le khombyeni lerikulu. Ntshikelelo wa ngati wu fambisana swinene ni vuvabyi bya arteriosclerosis. Ku lawula nsusumeto wa ngati hi ndlela leyi faneleke na ku nghenelela ka ha ri na nkarhi swi nga pfuna ku hunguta khombo leri, leswi hoxaka xandla eka rihanyo hinkwaro ra misiha ya mbilu.
Ku yelana exikarhi ka nsusumeto wa le henhla wa ngati ni vuvabyi bya arteriosclerosis .
Ntshikelelo wa ngati i nchumu wa nkoka eka ku kula ka vuvabyi bya arteriosclerosis. Ntshikelelo wa ngati lowu tlakukeke lowu phikelelaka wu veka ntshikelelo lowu yaka emahlweni eka misiha ya ngati, leswi endlaka leswaku misiha yi onhaka, ku hlengeletiwa ka plaque ni ku tsana ka misiha, leswi nga onhaka ntirho wa mbilu.
Ku onhaka ka misiha: nsusumeto wa le henhla wa ngati lowu nga heriki wu tsanisa endothelium, leswi endlaka leswaku ku tiya ka marhangu ya swibya ku tlhela ku va ni ku olova ka ku va ni swirhumbana.
Ku vumbiwa ka plaque na ku hunguteka ka ti arterial: hi ku famba ka nkarhi, ti plaque deposits ti sivelaka ku khuluka ka ngati, leswi tlakusaka khombo ra swiphiqo swa mbilu na misiha.
Vuyelo bya vutshunguri: vuvabyi bya arteriosclerosis bya nkarhi wo leha byi nga vanga swiyimo swo tika swo tanihi vuvabyi bya mbilu na xifo xa ku pfimba ka misiha. Vulavisisi byi kombisa:
69% wa vanhu lava hlanganaka na vuvabyi bya vona byo sungula bya mbilu va na nsusumeto wa le henhla wa ngati.
77% wa vavabyi va stroke ro sungula va na nsusumeto wa le henhla wa ngati.
74% wa vavabyi va ku tsandzeka ka mbilu ku hlangana va na nsusumeto wa le henhla wa ngati.
Ku lemuka swikombiso ni swikombiso swa le ku sunguleni .
Ntshikelelo wa ngati wu tala ku tshama wu nga ri na swikombiso ku kondza wu yisa eka timhaka ta nkoka ta misiha ya mbilu. Hambiswiritano, arteriosclerosis yi nga humesa swikombiso leswi hambaneke loko yi ri karhi yi ya emahlweni.
Swikombiso swo sungula swa nsusumeto wa le henhla wa ngati:
Nhloko: Ku pandza ka nhloko ka nimixo, ngopfu-ngopfu endzhaku ka nhloko, ku nga ha kombisa ntshikilelo lowu tlakukeke wa le ndzeni ka khwiri.
Mbilu: Ku tsana ka xifuva hi nkarhi wa ku tikarhata ka miri swi nga kombisa ku hunguteka ka mphakelo wa ngati eka mbilu.
Swirho: Ku hambana ka nsusumeto wa ngati wa systolic wo tlula 15 mmHg exikarhi ka mavoko swi nga ha ringanyeta subclavian artery stenosis.
Mbilu: Ku vava loku phikelelaka ka xifuva loku tekaka timinete ta 15 ku nga ha kombisa ku va ni ischemia ya myocardial.
Byongo: Swiphiqo swa ku vulavula hi xitshuketa kumbe ku pfimba ka swirho swi nga va swikombiso swa le ku sunguleni swa ku fa ka misiha.
Milenge: Ku vava lokukulu ka marhole endzhaku ko famba swi nga ha ringanyeta vuvabyi bya misiha ya le matlhelo.
Swikombiso swin’wana swa arteriosclerosis swi katsa ku ba ka mbilu, ku hefemula hi ku nonoka, ku tsandzeka ku twisisa ni ku pfimba. Timhangu letikulu ti nga ha vanga ku hlaseriwa hi mbilu, ku fa ka misiha kumbe swiphiqo swa misiha ya le matlhelo.
Magoza yo sivela ku lwisana na vuvabyi bya arteriosclerosis .
Swakudya leswi ringaniseriweke: Ku hunguta ku dyiwa ka sodium ni ku engetela ku dyiwa ka mihandzu leyi fuweke hi fibre, matsavu ni mavele lama heleleke swi nga seketela mpimo lowu tolovelekeke wa nsusumeto wa ngati.
Ku endla vutiolori bya nkarhi na nkarhi: Swipfuneto swa ku endla vutiolori leswi ringaniseriweke eku lawuleni ka ntiko, swi antswisa ntirho wa misiha ya mbilu ni ku hunguta khombo ra nsusumeto wa le henhla wa ngati.
Papalata ku dzaha fole naswona u hunguta byala: fole ni ku nwa byala ku tlula mpimo swi hoxa xandla eka ku onhaka ka misiha naswona swi tlakusa khombo ra nsusumeto wa le henhla wa ngati ni wa ku pfimba ka misiha.
Nkoka wa ku vekiwa tihlo ka nsusumeto wa ngati nkarhi na nkarhi .
Ku vekiwa tihlo ka nsusumeto wa ngati loku nga cincekiki i swa nkoka eka vulawuri lebyi tirhaka bya nsusumeto wa le henhla wa ngati. Minkarhi ya nkoka ku ya eka . Ku pima Ntshikelelo wa Ngati wu katsa:
Mixo: endzhaku ka awara yin’we u pfukile, endzhaku ko tshama u miyerile ku ringana timinete ta ntlhanu, leswaku u kuma ku hlayiwa loku tiyeke.
Madyambu: Loko u nga si nwa mirhi, u papalata ku pima hi ku hatlisa endzhaku ka swakudya kumbe ku endla vutiolori.
Ku tiyisisiwa ka tliliniki: Ku tiyisisiwile ehansi ka EU MDR, na timodeli to hlawuleka leti pfumeleriweke hi European Society of Hypertension (ESH).
Smart Connectivity: Yi fambisana na ti-smartphone hi ku tirhisa Bluetooth kumbe Wi-Fi, leswi endlaka leswaku ku va na vulawuri bya rihanyo bya le kule.
Vanhu lava nga na nsusumeto wa le henhla wa ngati va nga ha va na ku dyuhala ka misiha 10–15 wa malembe ku tlula malembe ya vona ya nkarhi. Ku hatla ku kumiwa ka vanhu lava nga ekhombyeni lerikulu na vulawuri bya rihanyo lebyi endleriweke munhu hi xiyexe swi nga pfuna ku hunguta ku kula ka arteriosclerosis. Ku tirhisa switirhisiwa swo kambela nsusumeto wa ngati leswi tiyisisiweke hi tliliniki i goza ra nkoka eka vukorhokeri bya mbilu na misiha ya le mahlweni.
