Junt’u pachan ch’uñuña
Jallu pachanxa, kunapachatix temperaturax jilxattaski ukhax evaporación dominante (sudor) ukat evaporación recesiva (jan uñjkañ uma) jaqin líquido ukax jilxati, ukatx wilan volúmenes de circulación de sangre ukax mä juk’a juk’akiw jilxati, ukax wilan presión arterial ukaruw puriyani.
Junt’u pachaxa wila ch’akhanakaru ch’amañchi
Taqinipuniw junt’u jach’aptayaña ukat thaya ch’amakt’ayañ kamachix yattanxa.Wila chʼakhanakasajj juntʼu thaytʼasajj jachʼaptarakiniwa ukat jukʼaptarakiniwa.Kunapachatï pachax juntʼüki ukhaxa, wila chʼakhanakax jilxattaspawa, wilax jankʼakiw sarxani, ukat wila chʼakhanakan pirqapar wilax lateral sarañapatakix jukʼampiw jilxattaspa, ukhamatwa wilax jukʼampi jilxattaspa.
Ukatwa, wilax mä jukʼa jiskʼachasiwayi, ukat hipertensión sat usump usuntat jaqinakax juyphi pachanx kunjamtï dosis qullanak umapxi ukhamarakiw qullasipxi, ukat wilax jan chʼamäxiwa.
¿Wila jan waltʼayasiñajj jallupachan walikïskiti?
Janiw amuyañamäkiti, jallupachan wilax akatjamat jilxattatapax wali askiwa, kunatix pachan wilax jilxattaski ukax mä sintoma ukhamakiwa, ukat wilax awisax jach’a jan ukax jisk’akiwa, ukax juk’amp jan walt’ayir wilan mayjt’awinakaparuw uñt’ayi .Wila masinakax hipertensión usunïpxiwa, sañäni, trombosis cerebral, coronaria, infarto de miocardio, juk’ampinaka, ukampis kunapachatix wilax sinti jisk’äki ukhax jan sum wilax p’iqir puriñapataki, taqpach janchirux jan ch’amanïñapataki, ukat... ukhamaraki infarto cerebral jan ukax angina pectoris ukanakan ataque ukar puriyi.
¡Sapa kuti presión tupuñax wali wakiskiriwa!
¿Hipertenso verano qullanakax mayjt’ayañax wakisispati?Nayrïrixa, sapa kutiw wilax tupuña, ukat wilax kunjamsa mayjtʼi uk amuyañamawa.
Kunapachatï jallupachan purinxi ukhaxa, jukʼampisa thayax walpun jilxattaspa ukhaxa, wilax presión arterial uñakipañax wakisispawa.
Ukhamaraki, wila ch’akhanaka tupuñatakixa aka tuqinakata wali amuyt’añawa:
- Jaqinakan wilapax 'pä picos ukat mä valle' 24 pachanx uñacht'ayi.Jilapachax pä piqutax 9:00 ~ 11:00 pachat 16:00 ~ 18:00 pachakamaw utji.Ukatwa, urux pä kuti tupuñax wali askiwa, mä arunxa, mä kutix alwax mä kutiw jayp’urux wilax juk’amp jach’a pachanx tupuña.
- Sapa uru wila ch’akha tupuñatakixa pachpa pacharu ukhamaraki cuerpo posición ukaru yäqañawa;Uka pachparakiw mä jukʼa amuktʼañasa, ukat manqʼañ tukuyasajj mistuñsa jan ukajj kuttʼanisasa, janiw jankʼak wilap presión ustʼayañamäkiti.
- Wila ch’akhaxa jani suma sayt’atächi ukhaxa, pusi kutiwa alwaxa, niya 10 jayp’uru, jayp’uru jan ukaxa jayp’uru ukhamaraki janïra ikintkasaxa, wila ch’akhaxa tupuñawa.
- Jilapachaxa, wila ch’akhaxa 5 ~ 7 urunaka janïra chiqañchkasaxa sapa kutiwa tuputañapa, ukatxa registros ukaxa luratarakiwa kuna pachatixa pacharusa, ukatxa sapa kutiwa chiqaparu uñakipaña lurasispa, ukhamata yatiñatakixa wila ch’akhaxa mayjt’ayaspati janicha.
Wila presión ukan yatxatatanakaparjamaxa, qullanak mayjtʼayañax wakisispati janicha ukxa doctoraw amuytʼani.Jiwasax jank’akiw wilan presión ukar puriñatak ch’amachastanxa, ukampis janiw wilan jank’ak presión ukar jisk’achañampi kikipäkiti, jan ukasti semananak jan ukax phaxsinakax mä juk’a ukat jan mayjt’ataw wilan presión ukarux estándar ukarjam askichaña.
¡Wilax sinti mayjtʼayasiñap jarkʼaqañamawa!
Wila presión satäkis ukan suma usunïñatakejja, janiw jan suma jakañampi sarnaqksnati.Aka tuqinakatwa jukʼamp amuytʼañama:
Suficiente humedad ukaxa wali ch’amawa
Ch’uñuñax juk’ampiw jallupachanx utji.Umatï tiempopar jan yaptʼkäta ukhajja, cuerpon líquidojj jukʼampiw jiljjattaspa ukat wilan presión arterialajj mayjtʼayaspawa.
Ukhamasti, chika uruta 3 jan ukaxa 4 jayp’ukamaxa janiwa mistuñamäkiti, umampi apt’asiñamawa jani ukaxa jak’anxa uma umañamäkiti, janirakiwa qhanpacha uma pharjata jikxataskta ukhaki uma umañakiti.
Suma ikiña
Jallu pachanxa, pachaxa wali junt’upuniwa, ukatxa ch’uqi ch’uqi ch’uqi ch’uñuyañaxa jasakiwa, ukhama suma ikiñaxa jasakiwa.Hipertensión usump usuntat jaqinakatakix jan sum samart’añax jasakiw wilax mayjt’ayaspa, wilax jan walt’ayaspawa jan ukax cardiovasculares ukat cerebrovasculares usunakax qalltaspawa.
Ukhamarusa, suma ikiña ukhamaraki suma ikiñaxa wali wakiskiripuniwa, ukhamata wila ch’akhaxa suma sayt’atäñapataki.
Ukaxa wali sumawa
Jallu pachanxa, thayaxa wali jach’awa, ukatxa walja chuymani jaqinakaxa janiwa junt’u pacharuxa amuyapkiti.Jila partejja, jachʼa temperaturan cuartonakapanjja janiw juntʼüñjam jikjjatasipkiti, ukatwa wilan presión arterialajj jan sintomanakampi mayjtʼayapjje ukat cardiovasculares ukat cerebrovasculares usunakan ataques ukanakas utjarakiwa.
Ukhamaraki yaqhipa wayn tawaqunakaxa uta manqhana thayaxa juk’ampi jisk’akiwa chiqañchañ munapxi, ukatxa anqanxa wali junt’ukiwa.Ukhamaraki thaya ukhamaraki junt’u pachana utjatapaxa jasakiwa wila ch’akhanakaxa ch’amakt’ayaspa jan ukaxa samarañapataki, ukatxa wila ch’akhanakaxa jach’a mayjt’awinakaruwa puriyaspa, ukatxa accidentes ukanakarus purirakispawa.