1. Uñakipt’apxañani aka axsarkañ chimpunaka wila masinakata
Hipertensión jan ukax presión alta ukax walja chuyma usunakaruw puriyi.Mä coágulo ukax kunapachatix wilax mä arteria pirqar sinti ch’amampiw ch’allt’i.Organización Mundial de la Salud ukax siwa, 'India markanx sapa patakatx niya 63 jiwataw NCDS ukamp jiwata, sapa patakatx 27 ukhaniw chuyma usump usuntapxi.' Mä arunxa, presión alta ukax chuyma usump usuntañatakix juk'amp jan walt'ayiriwa.
Wila masinakax 120/80 mm hg ukjat juk’ampiruw puripxi, ukax normal ukhamaw uñjasi.Kuna juk’ampi usunakax wilax presión alta ukankatam uñacht’ayaspa, ukat qawqha jach’as ukarjamaw... niveles de presión arterial ukaxa, qullirixa qullaña iwxt’aspawa.
2. Jach’a wila ch’akhaxa amukiwa jiwayaña
Llakiskañawa, wilan presión alta ukax jan kuna chimpunakampi jan ukax sintomanakampi jutaspawa.Ukax mä silent killer satawa kunatix uka usux janiw específicos indicadores ukankiti.
Asociación Americana del Corazón ukarjamaxa, 'Hipertensión (HBP, jan ukax presión alta) ukax janiw qhan uñacht'aykiti kunatix kunas jan walïki.' Jupanakax saskakiwa: 'Jan walinakat jark'aqasiñatakix wali askiwa, kuna jan walt'awinakas utjaspa ukat wali wakiskirïñaw wakisi mayjt'awinaka.'
3. Altu pataru uñt’ayaña chimpunaka wila ch’akhanakata
Janiw kuna señales específicas de presión alta ukas utjkiti.Ukampis mä kutix uka usump usuntxasax chuymamax wali jan waliruw puri.HBP ukax jan sum uñt’ayasisax ch’amakïspawa, ukampis yaqhip señales de alerta ukanakax uñstaspawa kunapachatix nayratpach jan walt’äwin jikxatasktan ukhaxa.
4. P’iqi usu, nayra wila
Jila partejja, janiw wilan presión alta satäkis uka señalanakajj uñstkiti.Ukampis jila partejj sinti jan walinakanjja, jaqenakajj pʼeqe usutäpjjaspawa, nayratsa wilajj misturakispawa, jukʼampejj wilajj 180/120 MMHG jan ukajj jukʼampiruw purispa, sasaw Asociación Americana de Corazón ukankirinakajj sapjje.Pʼeqe usu, nayrat wilax mistuskakispa ukhaxa, jankʼakiw qullirir yanaptʼañama.
5. Samsuña ch’ama
Kunawsatix maynix hipertensión pulmonar jach’a (pulmonar suministrar wila ch’akhanakan wilax jach’a presión alta) ukhax samañapax pist’aspawa, juk’ampirus sapa uru lurañanakanx sañäni, sarnaqañan, pesajes apthapiña, escalerar makhataña, juk’ampinaka, crisis hipertensión ukanx , samsuñat sipansa, jan qullatäkaspa ukhaxa, wali llakitaw uñjasisma, pʼiqi usu, nayrat wilax mistu, ukat inas jan amuytʼasirïsta.
6. Kunjamasa wila masinakaru jisk’achaña
Ukhamarjamaxa Asociación Americana del Corazón (AHA) , janchi tuqit ch’amanchañax wila ch’amanchañatakix wali askiwa.Ukham lurasax kʼumara pesonïñamawa ukat wilax jukʼampiw jilxattaspa, ukhamatwa yaqha chuyma usunïñax jukʼamp jiskʼachasispa.
Ukhamaraki, wali wakiskiripuniwa suma manq’añanaka arktaña.Azúcar ukat carbohidratos ukanakax juk’akiw manq’añama ukat calorías ukanakax kunjamas uk uñjañamawa.Sodio jilxatatapatxa janiwa sañakiti ukatxa manq’anaka lurata manq’anaka jisk’achañawa.