1. Lebelela ya rena bakeng sa dika tše tše di tšhošago tša kgatelelo ya madi e phagamego .
Kgateletšego ya madi goba kgatelelo e phagamego ya madi, ke sebaki se segolo sa malwetši a mantši a pelo le methapo. Legotlo le direga ge madi a kgorometša ka thata kudu lebotong la mothapo. Go ya ka Mokgatlo wa Lefase wa tša Maphelo, 'Mo e ka bago 63 lekgolong ya mahu kua India e bakwa ke di-NCD, tšeo 27 lekgolong ya tšona e lego malwetši a pelo le methapo.' Ka mantšu a mangwe, kgatelelo e phagamego ya madi ke selo se se tlwaelegilego kudu seo se bakago bolwetši bja pelo.
Kgatelelo ya madi ya ka fase ga 120/80 mm Hg e tšewa e le ye e tlwaelegilego. Maemo a mangwe gape a ka bontšha gore o na le kgatelelo ya godimo ya madi, gomme go ithekgile ka gore o na le tekanyo e phagamego gakaakang ya gago . Maemo a kgatelelo ya madi ke, ngaka ya gago e ka kgothaletša kalafo.
2. Kgatelelo ya godimo ya madi ke mmolai yo a homotšego .
Se se tshwenyago ke gore kgatelelo ya godimo ya madi e ka tla ka ntle le dika goba dika le ge e le dife. Gantši e bitšwa mmolai yo a homotšego ka gobane bolwetši bjo ga bo na ditšhupetšo tše itšego.
Go ya ka American Heart Association, 'hypertension (HBP, goba kgatelelo ya madi e phagamego) ga e na dika tše di lego molaleng gore selo se sengwe se fošagetše.' Ba okeditše ka gore: 'Tsela e kaone ya go itšhireletša ke go lemoga dikotsi le go dira diphetogo tše bohlokwa.'
3. Maswao a temošo a godimo . Maemo a kgatelelo ya madi .
Ga go na maswao a itšego a kgatelelo ya madi e phagamego. Lega go le bjalo, ge o šetše o e hlagoletše, pelo ya gago e kotsing e kgolo. Le ge HBP e ka ba thata go e lemoga ntle le tlhahlobo e swanetšego, maswao a itšego a temošo a ka tšwelela ge o šetše o le mogatong o šoro.
4. Go opša ke hlogo le go tšwa madi ka dinko .
Gantši, ga go na dika tša kgatelelo ya madi e phagamego. Lega go le bjalo, maemong a mantši a feteletšego, batho ba ka ba le go opša ke hlogo le go tšwa madi ka dinkong, kudu-kudu ge kgatelelo ya madi e fihla go 180/120 mmHg goba go feta moo, go ya ka American Heart Association. Ge e ba o tšwela pele o opša ke hlogo le go tšwa madi ka dinkong, nyaka thušo ya tša kalafo gatee-tee.
5. Go hema ka go hlaelela .
Ge motho a na le kgatelelo ya madi ye šoro ya makgwafo (kgateletšo ya godimo ya madi ka gare ga methapo ya madi yeo e abago maswafo), a ka ikwa a le kgauswi le go hema, kudukudu nakong ya mediro ya letšatši le letšatši go swana le go sepela, go phagamiša boima bja mmele, go namela manamelo, bjalobjalo ka gare ga mathata a kgatelelo ya madi, go tlaleletša go mohemo wo mokopana, ge o ka tlogelwa o sa alafše, o ka itemogela go tshwenyega mo go šoro, go ka ba le tahlegelo ya go opša ke hlogo.
6. Tsela ya go fokotša maemo a kgatelelo ya madi .
Go ya ka . American Heart Association (AHA) , go itšhidulla ga mmele ke senotlelo sa go laola kgatelelo ya madi. Go dira bjalo go ka boloka boima bja mmele bjo bo phetšego gabotse gomme gape gwa theoša tekanyo ya gago ya kgatelelo ya madi, gwa fokotša gape kotsi ya gago ya malwetši a mangwe a pelo le methapo.
Ntle le moo, go bohlokwa kudu go latela dijo tše di swanetšego. Fokotša go ja ga gago swikiri le dikhapohaedreite gomme o lebelele go ja ga gago dikhaloriki. E re aowa go sodium ye e fetišago gomme o fokotše dijo tše di šomišitšwego.
