1. Languta ya hina eka swikombiso leswi swo chavisa swa nsusumeto wa le henhla wa ngati .
Ntshikelelo wa ngati, kumbe nsusumeto wa le henhla wa ngati, i xivangelo lexikulu xa mavabyi yo tala ya misiha ya mbilu. Xirhumbana xi humelela loko ngati yi susumeta ngopfu eka rirhangu ra misiha. Hi ku ya hi Nhlangano wa Rihanyo wa Misava Hinkwayo, 'kwalomu ka 63 wa tiphesente ta mafu eIndiya ma vangiwa hi ti-NCD, 27 wa tiphesente ta wona i mavabyi ya mbilu ni misiha.' Hi marito man'wana, nsusumeto wa le henhla wa ngati i xivangelo lexi tolovelekeke ngopfu xa khombo xa mavabyi ya mbilu.
Ntshikelelo wa ngati ehansi ka 120/80 mm Hg wu tekiwa wuri wa ntolovelo. Swiyimo swin’wana ni swin’wana swi nga ha kombisa leswaku u ni nsusumeto wa le henhla wa ngati, naswona swi titshege hi leswaku u le henhla ku fikela kwihi . Tilevhele ta nsusumeto wa ngati i, dokodela wa wena a nga ha ringanyeta vutshunguri.
2. Ntshikelelo wa le henhla wa ngati i mudlayi la nga vulavuriki .
Lexi karhataka, nsusumeto wa le henhla wa ngati wu nga ta handle ka swikombiso kumbe swikombiso. Hakanyingi yi vuriwa mudlayi la nga vulavuriki hikuva vuvabyi lebyi a byi na swikombiso swo karhi.
Hi ku ya hi American Heart Association, 'hypertension (HBP, kumbe high blood pressure) a yi na swikombiso leswi nga erivaleni swa leswaku ku na leswi hoxeke.' Va engeterile: 'Ndlela leyinene yo tisirhelela i ku va u tiva makhombo na ku endla ku cinca ka nkoka.'
3. Swikombiso swa xilemukiso xa le henhla . Swiyimo swa nsusumeto wa ngati .
Ku hava swikombiso swo karhi swa nsusumeto wa le henhla wa ngati. Hambiswiritano, loko se u yi hluvukile, mbilu ya wena yi le khombyeni lerikulu. Hambileswi HBP yi nga ha nonon’hwaka ku yi vona handle ko kumiwa kahle, swikombiso swo karhi swa xilemukiso swi nga ha humelela loko se u ri eka xiyenge xo tika.
4. Ku pandza ka nhloko ni ku huma ngati enon’wini .
Hakanyingi, a ku na swikombiso swa nsusumeto wa le henhla wa ngati. Kambe, eka swiyimo swo tala leswikulu, vanhu va nga ha va ni ku pandza ka nhloko ni ku huma ngati enon’wini, ngopfu-ngopfu loko nsusumeto wa ngati wu fika eka 180/120 mmHg kumbe ku tlula, hi ku ya hi Nhlangano wa Mbilu wa le Amerika. Loko u ya emahlweni u va ni switlhavi swa nhloko ni ku huma ngati enon’wini, lava mpfuno wa swa vutshunguri hi ku hatlisa.
5. Ku hefemula hi ku nonoka .
Loko munhu a ri na nsusumeto wa le henhla wa ngati lowukulu wa mahahu (nsusumeto wa le henhla wa ngati eka misiha ya ngati leyi phakelaka mahahu), a nga ha titwa a pfumala ku hefemula, ngopfu-ngopfu hi nkarhi wa mintirho ya siku na siku yo fana na ku famba, ku tlakusa swilo swo tika, ku khandziya switepisi, na swin’wana na swin’wana eka xiphiqo xa nsusumeto wa le henhla wa ngati, ku engetela eka ku hefemula hi ku nonoka, loko u tshikiwa u nga tshunguriwi, u nga ha va na ku vilela lokukulu, ku vava ka nhloko, ku lahlekeriwa hi timpfumawulo, naswona ku lahlekeriwa hi ku titwa ka ku titivala.
6. Ndlela yo hunguta mpimo wa nsusumeto wa ngati .
Hi ku ya hi . American Heart Association (AHA) , ku endla vutiolori i xilotlelo xo lawula nsusumeto wa ngati. Ku endla tano swi nga hlayisa ntiko lowunene naswona swi tlhela swi hunguta mpimo wa nsusumeto wa wena wa ngati, leswi yaka emahlweni swi hunguta khombo ra wena ra mavabyi man’wana ya misiha ya mbilu.
Handle ka sweswo, i swa nkoka swinene ku landzelela swakudya leswi faneleke. Hlayisa chukele na khabohaydreti ya wena leyi u yi dyaka naswona u hlalela tikhilojulu leti u ti dyaka. Vula leswaku e-e eka sodium leyi tlulaka mpimo ivi u hunguta swakudya leswi swekiweke.
